Τέσσερα πολύ ενδιαφέροντα -κατά την ταπεινή μας γνώμη- κείμενα, σας προτείνουμε για αυτό το Σαββατοκύριακο, αλλά και την επόμενη εβδομάδα, όποτε εσείς έχετε τον χρόνο και τη διάθεση να "βουτήξετε" μέσα τους και να πάρετε όσα περισσότερα μπορείτε από αυτά.
Ελπίζουμε να τα βρείτε κι εσείς ενδιαφέροντα και αξιόλογα.
Πάμε, λοιπόν:
*****
Για να μη χάσετε καμία ανάρτηση της Εποπτείας, γραφτείτε στο εβδομαδιαίο newsletter μας, πατώντας ΕΔΩ
Για ΟΛΑ τα videos της Εποπτείας, γραφτείτε στο κανάλι μας στο youtube, πατώντας ΕΔΩ
*****
1. Προς μια «καλή» παγκοσμιοποίηση
Γιατί ορισμένες χώρες καταφέρνουν να αξιοποιήσουν το ξένο κεφάλαιο για να ενισχύσουν την ανάπτυξή τους, ενώ άλλες απλώς μετατρέπονται σε πεδία εκμετάλλευσης;
Στα πετρελαϊκά κοιτάσματα της Νιγηρίας, διεθνείς κολοσσοί αντλούν αργό επί δεκαετίες. Κι όμως, η χώρα δυσκολεύεται να αναπτύξει τα δικά της διυλιστήρια ή βιομηχανίες υψηλής τεχνολογίας.
Στο Μεξικό, παγκόσμιες αυτοκινητοβιομηχανίες παράγουν χιλιάδες οχήματα για εξαγωγή, αλλά οι εγχώριοι προμηθευτές και μηχανικοί παραμένουν εγκλωβισμένοι στην παραγωγή χαμηλής προστιθέμενης αξίας εξαρτημάτων.
Παρόμοιες ιστορίες ξετυλίγονται σε πολλά μέρη του αναπτυσσόμενου κόσμου: το ξένο κεφάλαιο ρέει άφθονο, αλλά η εγχώρια παραγωγική βάση μένει στάσιμη ή και υποχωρεί.
Οι κυβερνήσεις στις φτωχές και μεσαίου εισοδήματος χώρες ακούν διαρκώς ότι η προσέλκυση ξένων επενδύσεων είναι το κλειδί της ευημερίας. Οι εισροές παρουσιάζονται ως «ψήφος εμπιστοσύνης», ενώ η μείωσή τους εκλαμβάνεται ως ένδειξη κρίσης. Σύμφωνα με αυτή την κυρίαρχη αφήγηση, το κεφάλαιο κινείται φυσιολογικά προς εκεί όπου «το χρειάζονται περισσότερο», φέρνοντας μαζί του όχι μόνο χρήμα αλλά και τεχνολογία και τεχνογνωσία.
Αν οι επενδυτές διστάζουν, φταίει, υποτίθεται, η πολιτική ή η γραφειοκρατία της χώρας υποδοχής. Στον σημερινό κόσμο της παγκοσμιοποίησης, η ξένη επένδυση παρουσιάζεται ως σανίδα σωτηρίας για τις αναπτυσσόμενες οικονομίες· σύμβολο ισχύος και ταυτόχρονα κινητήριος μοχλός για το μέλλον.
Η ιστορία όμως είναι πιο περίπλοκη.
Πολλές από τις σημερινές πιο ανεπτυγμένες χώρες πλούτισαν όχι επειδή άνοιξαν διάπλατα τις πόρτες στο ξένο κεφάλαιο, αλλά επειδή το έθεσαν υπό αυστηρό έλεγχο. Η Νότια Κορέα και η Ταϊβάν, για παράδειγμα, αξιοποίησαν τις ξένες επενδύσεις με τρόπο που εξυπηρετούσε τους εθνικούς τους στόχους, και όχι το αντίστροφο.
Ακόμη και οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ιαπωνία, οι απόλυτες οικονομικές υπερδυνάμεις σήμερα, υπήρξαν εξαιρετικά επιφυλακτικές απέναντι στις ξένες επενδύσεις στο παρελθόν. Στον 19ο και τις αρχές του 20ού αιώνα, οι ΗΠΑ υπήρξαν από τους μεγαλύτερους αποδέκτες ξένων κεφαλαίων· ωστόσο επέβαλαν αυστηρούς περιορισμούς στους επενδυτές, ιδίως στους τομείς της τραπεζικής, της ναυτιλίας, των φυσικών πόρων και άλλων στρατηγικών κλάδων.
Η Ιαπωνία πήγε ακόμη παραπέρα, προστατεύοντας τις εγχώριες βιομηχανίες της με ένα πλέγμα κανόνων και περιορισμών. Οι χώρες αυτές δεν άνοιξαν απλώς διάπλατα τις πόρτες. Διάλεξαν τι και πώς θα επιτρέψουν.
Αυτό το ιστορικό μάθημα δείχνει ότι, παρότι το ξένο κεφάλαιο μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο ανάπτυξης, αποδίδει μόνο όταν η χώρα διατηρεί τον έλεγχο της χρήσης του και φροντίζει τα οφέλη να μένουν εντός των συνόρων της.
Η στροφή της δεκαετίας του ’80 και η επιβολή της «ελεύθερης αγοράς»
Από τη δεκαετία του 1980, μια διαφορετική λογική άρχισε να κυριαρχεί στον Παγκόσμιο Νότο. Υπό την επιρροή της αναζωπύρωσης του οικονομικού φιλελευθερισμού, οι θεσμοί της Ουάσινγκτον, το International Monetary Fund και η World Bank, με την υποστήριξη του United States Department of the Treasury, προώθησαν και συχνά επέβαλαν πολιτικές «απελευθέρωσης» των οικονομιών: ιδιωτικοποιήσεις, άρση ρυθμίσεων, μείωση δασμών και μια σχεδόν άνευ όρων πρόσκληση στις πολυεθνικές εταιρείες.
Το κλίμα της εποχής αποτυπώθηκε εύγλωττα το 1995, όταν ο Σερ Λέον Μπρίταν, Ευρωπαίος αξιωματούχος εμπορίου, διακήρυξε με ενθουσιασμό ότι οι επενδύσεις αναγνωρίζονται πια για αυτό που είναι: «πηγή πρόσθετου κεφαλαίου, εργαλείο για καλύτερη εξωτερική ισορροπία, βάση για αύξηση της παραγωγικότητας, της απασχόλησης, του ανταγωνισμού, της τεχνολογικής μεταφοράς και της επιχειρηματικής γνώσης». Το ξένο κεφάλαιο παρουσιαζόταν έτσι ως αναμφισβήτητο καλό — ένα είδος «πανάκειας» για την ανάπτυξη.
Ταυτόχρονα, οι διεθνείς συμφωνίες περιόρισαν δραστικά την ευχέρεια των χωρών να διαμορφώνουν δική τους βιομηχανική στρατηγική. Ο World Trade Organization, που δημιουργήθηκε το 1995 μέσα από τον Γύρο της Ουρουγουάης, εισήγαγε κοινούς κανόνες και μηχανισμούς επίλυσης διαφορών που περιόρισαν την αυτονομία των κυβερνήσεων.
Η Συμφωνία TRIMs απαγόρευσε σε κράτη να επιβάλλουν όρους στους επενδυτές που θεωρούνται εμπόδια στο εμπόριο — όπως η υποχρέωση χρήσης τοπικού περιεχομένου (αγορά υλικών και υπηρεσιών από εγχώριους προμηθευτές). Αντίστοιχα, η Συμφωνία GATS για τις υπηρεσίες (τηλεπικοινωνίες, τράπεζες, μεταφορές) περιόρισε τη δυνατότητα των χωρών να θέτουν ανώτατα όρια ξένης ιδιοκτησίας ή να απαιτούν συνεργασίες με εγχώριες εταιρείες.
Το αποτέλεσμα ήταν ότι πολλές αναπτυσσόμενες οικονομίες έχασαν εργαλεία πολιτικής που είχαν χρησιμοποιήσει στο παρελθόν οι επιτυχημένες χώρες για να αναπτυχθούν. Άνοιξαν τις αγορές τους με την υπόσχεση ότι το ξένο κεφάλαιο θα τους ωφελήσει, μόνο και μόνο για να διαπιστώσουν ότι δεν μπορούσαν πια να το κατευθύνουν προς τους εθνικούς τους στόχους.
Η «παγίδα της μεσαίας ανάπτυξης»
Η οικονομολόγος Alice Amsden, στο εμβληματικό έργο της The Rise of “The Rest” (2001), μελέτησε τις χώρες που κατάφεραν να εκβιομηχανιστούν μεταπολεμικά (Νότια Κορέα, Ταϊβάν, Κίνα, Ινδία, Βραζιλία, Μεξικό κ.ά). Οι χώρες αυτές ξεκίνησαν εισάγοντας ή αντιγράφοντας τεχνολογίες από πιο προηγμένες οικονομίες, οικοδομώντας τη βιομηχανική τους βάση μέσα από δανεισμένη τεχνογνωσία. Αυτή η στρατηγική παρήγαγε εντυπωσιακή ανάπτυξη, μέχρι ένα σημείο.
Η Amsden επισήμανε ότι η μετάβαση από μεσαίο σε υψηλό εισοδηματικό επίπεδο απαιτεί δική σου τεχνολογική ικανότητα, όχι μόνο δανεική. Οι γραμμές συναρμολόγησης, τα εισαγόμενα μηχανήματα και η «έτοιμη» τεχνολογία σε φέρνουν ως ένα σημείο, αλλά δεν σε περνούν στο επόμενο στάδιο.
Το εμπόδιο βρίσκεται στα λεγόμενα άυλα περιουσιακά στοιχεία γνώσης: δεξιότητες, σχεδιαστικές ικανότητες και οργανωτική τεχνογνωσία. Οι πολυεθνικές φυλάσσουν αυτά τα στοιχεία ζηλότυπα. Πολλά δεν μεταφέρονται εύκολα: δεν διδάσκονται σε σεμινάρια ούτε χωρούν σε εγχειρίδια. Έτσι, ακόμη κι όταν ξένες εταιρείες εγκαθίστανται σε μια χώρα, οι κρίσιμες γνώσεις μένουν πίσω στις μητρικές τους. Το αποτέλεσμα είναι ένα «γυάλινο ταβάνι» για την ανάπτυξη: μια χώρα μπορεί να διαθέτει σύγχρονα εργοστάσια, αλλά όχι την τεχνογνωσία για να δημιουργήσει το δικό της Nokia ή την επόμενη Toyota.
Δύο δρόμοι: Λατινική Αμερική vs Ανατολική Ασία
Στη Λατινική Αμερική, πολλές βιομηχανίες — ειδικά όσες απαιτούσαν προηγμένη τεχνολογία και μεγάλες επενδύσεις — κατέληξαν να κυριαρχούνται από ξένες πολυεθνικές. Στη δεκαετία του 1980 και του 1990, χώρες όπως η Βραζιλία, το Μεξικό και η Αργεντινή άνοιξαν τις αγορές τους χωρίς ισχυρές δικλείδες προστασίας. Η άμεση συνέπεια ήταν η εκτόξευση της παραγωγής, αλλά υπό ξένο έλεγχο. Οι εγχώριες εταιρείες παραγκωνίστηκαν σε ρόλους περιφερειακούς και χαμηλής προστιθέμενης αξίας.
Αντίθετα, στην Ανατολική Ασία η στρατηγική ήταν πολύ διαφορετική. Η Νότια Κορέα, η Ταϊβάν και αργότερα η Κίνα δέχθηκαν μεν το ξένο κεφάλαιο, αλλά μεεπιλογή και σχέδιο. Επέβαλαν όρους: μεταφορά τεχνολογίας, χρήση εγχώριων προμηθευτών, συμμετοχή σε κοινοπραξίες. Παράλληλα, στήριξαν αποφασιστικά τις δικές τους επιχειρήσεις.
Στην Κορέα, για παράδειγμα, το κράτος προστάτευσε και ανέπτυξε τις δικές του αυτοκινητοβιομηχανίες — όπως την Hyundai Motor Company και την Kia Corporation — αντί να παραδώσει την αγορά στις ξένες. Αντίθετα, στη Βραζιλία, ο κλάδος της αυτοκινητοβιομηχανίας κυριαρχήθηκε επί δεκαετίες από ξένες εταιρείες με ελάχιστες τοπικές διασυνδέσεις.
Οι συνέπειες ήταν εντυπωσιακά διαφορετικές. Η Ανατολική Ασία δημιούργησε ισχυρές βιομηχανίες μεσαίας και υψηλής τεχνολογίας και ανέδειξε δικούς της πολυεθνικούς κολοσσούς. Αντίθετα, πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής έμειναν εγκλωβισμένες σε ρόλο εξαγωγέων πρώτων υλών και φθηνών προϊόντων, με περιορισμένη τεχνολογική βάση και αδύναμη ανθεκτικότητα απέναντι στις κρίσεις.
Το συμπέρασμα είναι σαφές: η παγκοσμιοποίηση μπορεί να είναι εργαλείο ανάπτυξης — αλλά μόνο αν συνδυαστεί με εθνικό έλεγχο, στρατηγική βιομηχανική πολιτική και την οικοδόμηση εγχώριας τεχνογνωσίας. Αλλιώς, δεν φέρνει πρόοδο, αλλά εξάρτηση.
Πηγή
***
2. Τα τρία μυστικά της ευζωΐας
Το να είσαι αληθινός άνθρωπος σημαίνει να είσαι εξ ολοκλήρου ο εαυτός σου σε κάθε περίσταση, με όλο το θάρρος και την ευαλωτότητα που αυτό απαιτεί.
Κι όμως, επειδή ο άνθρωπος είναι μια συνομοσπονδία από κομμάτια που συχνά συγκρούονται ή πολεμούν μεταξύ τους, το να είσαι αυθεντικός δεν σημαίνει να γίνεις υπόδειγμα συνοχής, προβλεψιμότητας και τέλειας συνέπειας. Η επίτευξη ενός τέτοιου πράγματος είναι εξ ορισμού αδύνατη. Είναι το τίμημα της περίπλοκης συνείδησής μας. Σημαίνει όμως να αναγνωρίζεις και να αποδέχεσαι κάθε πλευρά του εαυτού σου, ακόμα κι εκείνες που αμφισβητούν την αγαπημένη σου εικόνα για σένα ή διαψεύδουν το αφήγημα που λες στον εαυτό σου για το ποιος είσαι.
Από αυτήν την αποδοχή αναβλύζει μια βαθιά, αθόρυβη ειρήνη· στέρεη σαν γρανίτης και απαλή σαν πούπουλο κουκουβάγιας. Μια ειρήνη που καθιστά τη ζωή πιο αληθινή και γι’ αυτό πιο ζωντανή. Αυτή η αυθεντικότητα του «είναι», η πίστη στο πολύχρωμο, σύνθετο μωσαϊκό της προσωπικότητάς μας, ίσως να είναι ο ίδιος ο πυρήνας αυτού που αποκαλούμε «καλή ζωή».
Αυτό ακριβώς διερευνά ο πρωτοπόρος ψυχολόγος Carl R. Rogers (8 Ιανουαρίου 1902 – 4 Φεβρουαρίου 1987) σε ένα κεφάλαιο του κλασικού έργου του On Becoming a Person (1961). Στηρίζεται στην πεποίθησή του ότι «η βασική φύση του ανθρώπου, όταν λειτουργεί ελεύθερα, είναι εποικοδομητική και αξιόπιστη», μια ριζοσπαστική αμφισβήτηση του θρησκευτικού δόγματος του «προπατορικού αμαρτήματος» και θεμέλιο ολόκληρης της ανθρωπιστικής ψυχολογίας που ο ίδιος θεμελίωσε.
Βασισμένος σε μια ζωή αφιερωμένη στη θεραπευτική πράξη (στο να οδηγεί ανθρώπους από τον πόνο στην άνθιση) γράφει:
«Η καλή ζωή… είναι η πορεία προς μια κατεύθυνση που επιλέγει ο ίδιος ο ανθρώπινος οργανισμός, όταν είναι εσωτερικά ελεύθερος να κινηθεί προς οποιαδήποτε κατεύθυνση. Και τα γενικά χαρακτηριστικά αυτής της επιλεγμένης κατεύθυνσης φαίνεται να έχουν κάτι το παγκόσμιο.»
Ο Ρότζερς εντοπίζει τρεις πυλώνες σε αυτήν την πορεία:
1. Ανοιχτοί στην εμπειρία
Πρώτα απ’ όλα, η διαδικασία περιλαμβάνει μια ολοένα και μεγαλύτερη ανοιχτότητα στην εμπειρία, το ακριβώς αντίθετο της άμυνας. Η αμυντική στάση είναι η αντίδραση του οργανισμού σε εμπειρίες που αντιλαμβάνεται ή προβλέπει ως απειλητικές, ως ασύμβατες με την υπάρχουσα εικόνα που έχει το άτομο για τον εαυτό του ή για τη θέση του στον κόσμο. Αυτές οι εμπειρίες εξουδετερώνονται προσωρινά με παραμόρφωση ή με πλήρη άρνηση της ύπαρξής τους. Κυριολεκτικά, δεν μπορούμε να δούμε με ακρίβεια ό,τι βρίσκεται σε ρήξη με την ιστορία που αφηγούμαστε στον εαυτό μας.
Οι «αναγκαίες ψευδαισθήσεις» που περιέγραψε ο Oliver Sacks είναι μια μορφή αυτής της άμυνας — μας βοηθούν να αντέξουμε την απομυθοποίηση της ιδέας ότι είμαστε άτρωτοι, αθάνατοι και απολύτως συνεπείς με την εικόνα μας. Όμως, ταυτόχρονα, μας αιχμαλωτίζουν στο όνειρο του εαυτού μας, στερώντας μας την ελευθερία να ζήσουμε την πραγματική μας πολυπλοκότητα.
Ο Ρότζερς σημειώνει:
«Αν ένας άνθρωπος μπορούσε να είναι πλήρως ανοιχτός στην εμπειρία του, τότε κάθε ερέθισμα — είτε προέρχεται από μέσα του είτε από το περιβάλλον — θα μεταφερόταν ελεύθερα μέσω του νευρικού συστήματος, χωρίς να παραμορφώνεται από αμυντικούς μηχανισμούς…»
Κι έτσι γεννιέται κάτι πολύτιμο: μια βαθιά εμπιστοσύνη στον ίδιο μας τον εαυτό.
Ο άνθρωπος μαθαίνει να ακούει τον εσωτερικό του κόσμο· να αισθάνεται τόσο τον φόβο και τον πόνο όσο και το θάρρος, τη γλυκύτητα, τον θαυμασμό. Είναι ελεύθερος να βιώσει τα συναισθήματά του υποκειμενικά και ταυτόχρονα να τα παρατηρήσει συνειδητά. Μαθαίνει να ζει τα βιώματά του πλήρως, αντί να τα αποκλείει από το πεδίο της επίγνωσης.
2. Ζώντας στο παρόν
Από αυτήν τη μετακίνηση — από τον πόλο της άμυνας προς τον πόλο της ανοιχτότητας, αναδύεται το δεύτερο στοιχείο της καλής ζωής: μια ολοένα εντονότερη τάση να ζεις πλήρως μέσα σε κάθε στιγμή, να ανακαλύπτεις τη φύση της εμπειρίας μέσα από την ίδια την πράξη του βίου και όχι μέσα από τις προβλέψεις σου, που είναι πάντοτε δεμένες με το παρελθόν.
Όταν είσαι πλήρως ανοιχτός στην εμπειρία, κάθε στιγμή είναι μοναδική, ένας πολύπλοκος ιστός από εσωτερικά και εξωτερικά ερεθίσματα που ποτέ ξανά δεν υπήρξε και ποτέ ξανά δεν θα υπάρξει στην ίδια μορφή. Αυτό σημαίνει πως ο εαυτός σου της επόμενης στιγμής είναι καινούργιος, άγνωστος και απρόβλεπτος. Είναι η ελευθερία να σπάσεις το καλούπι της δικής σου αφήγησης, να απελευθερωθείς από το κελί της προβλεψιμότητας.
Ο Ρότζερς γράφει:
«Μια από τις εκφράσεις της ρευστότητας που χαρακτηρίζει μια τέτοια υπαρξιακή ζωή είναι ότι το Εγώ και η προσωπικότητα αναδύονται από την εμπειρία, αντί η εμπειρία να διαστρεβλώνεται για να χωρέσει μέσα σε ένα προκατασκευασμένο πλαίσιο.»
Ζώντας στο παρόν, σημαίνει να μην επιβάλλεις μια στενή δομή στην εμπειρία, αλλά να επιτρέπεις στη δομή να αναδύεται μέσα από αυτήν. Είναι μια ζωή με μέγιστη προσαρμοστικότητα, μια συνεχής ροή, όπου η προσωπικότητα διαμορφώνεται και μεταμορφώνεται αντί να παραμένει εγκλωβισμένη.
Οι περισσότεροι από εμάς, αντίθετα, κουβαλάμε μια προκατασκευασμένη δομή και αρνούμαστε να την εγκαταλείψουμε. Ζορίζουμε την εμπειρία να χωρέσει στα κουτάκια μας και εξοργιζόμαστε όταν εκείνη, σαν ζωντανό πλάσμα, αρνείται να υπακούσει.
Αυτή είναι μια βαθιά, σχεδόν ποιητική ματιά στον τρόπο που η αυθεντικότητα και η ανοιχτότητα μεταμορφώνουν την εμπειρία μας. Για τον Ρότζερς, η καλή ζωή δεν είναι ένας τελικός προορισμός, αλλά μια ζωντανή διαδικασία· μια διαρκής πράξη αποδοχής, επίγνωσης και ροής.
3. Η εμπιστοσύνη στον εαυτό μας
Ανακαλύπτοντας την εμπειρία μέσα από την ίδια τη διαδικασία του βίου, φτάνουμε στον τρίτο πυλώνα της καλής ζωής: την αυξανόμενη ικανότητα να εμπιστευόμαστε τον εαυτό μας ώστε να ανακαλύπτουμε τη σωστή πορεία δράσης σε κάθε περίσταση.
Οι περισσότεροι από εμάς, παρατηρεί ο Carl R. Rogers, συνειδητά ή ασυνείδητα στηριζόμαστε σε εξωτερικούς κανόνες για να προσανατολιστούμε μέσα στη ζωή — σε κώδικες συμπεριφοράς που έχουν επιβάλει η κουλτούρα, οι γονείς, οι φίλοι, οι παλαιότερες αποφάσεις μας. Όμως, για το άτομο που είναι πραγματικά ανοιχτό στην εμπειρία, ανοίγει ένας άλλος δρόμος:
«Το άτομο που είναι πλήρως ανοιχτό στην εμπειρία του θα είχε πρόσβαση σε όλα τα διαθέσιμα δεδομένα μιας κατάστασης, πάνω στα οποία θα μπορούσε να στηρίξει τη συμπεριφορά του — στις κοινωνικές απαιτήσεις, στις δικές του περίπλοκες και ενδεχομένως αντικρουόμενες ανάγκες, στις μνήμες παρόμοιων περιστάσεων, στην αντίληψη της μοναδικότητας αυτής της στιγμής. Τα δεδομένα θα ήταν πράγματι εξαιρετικά πολύπλοκα. Όμως θα μπορούσε να επιτρέψει σε ολόκληρο τον οργανισμό του, με τη συνείδησή του συμμέτοχη, να σταθμίσει κάθε ερέθισμα, κάθε ανάγκη, κάθε απαίτηση, την έντασή της και τη σχετική της σημασία και —μέσα από αυτή τη σύνθετη ζύγιση— να ανακαλύψει την πορεία δράσης που θα ικανοποιούσε στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό όλες του τις ανάγκες σε εκείνη τη δεδομένη στιγμή.»
Αυτό το είδος εμπιστοσύνης δεν είναι αλάνθαστο. Αντίθετα, είναι βαθιά ανθρώπινο και γι’ αυτό ευάλωτο σε σφάλματα. Το στοιχείο που το καθιστά πιο επιρρεπές σε λάθη είναι η τάση μας να βλέπουμε το παρόν μέσα από το παραμορφωτικό φακό του παρελθόντος:
«Τα ελαττώματα που κάνουν αυτή τη διαδικασία αναξιόπιστη στους περισσότερους από εμάς είναι η συμπερίληψη πληροφοριών που δεν ανήκουν στην παρούσα κατάσταση ή η αποκλεισμός εκείνων που ανήκουν. Όταν οι μνήμες και οι παλαιότερες εμπειρίες εισάγονται στους υπολογισμούς μας σαν να ήταν η ίδια η πραγματικότητα, και όχι απλώς μνήμες και εμπειρίες, τότε γεννιούνται λανθασμένες απαντήσεις και συμπεριφορές.»
Ο Ρότζερς σκιαγραφεί μια ζωντανή εικόνα του ανθρώπου που έχει υφάνει μέσα του και τους τρεις αυτούς πυλώνες:
«Το άτομο που είναι ψυχολογικά ελεύθερο… είναι πιο ικανό να ζήσει πλήρως, μέσα και μαζί με όλα του τα συναισθήματα και αντιδράσεις. Χρησιμοποιεί όλο τον οργανισμό του για να αισθανθεί, με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ακρίβεια, την υπαρξιακή κατάσταση εντός και εκτός του εαυτού του. Αξιοποιεί όλες τις πληροφορίες που του προσφέρει το νευρικό του σύστημα, έχοντας επίγνωση αλλά και αναγνωρίζοντας ότι ολόκληρος ο οργανισμός του μπορεί —και συχνά είναι— πιο σοφός από τη συνείδησή του. Είναι πιο ικανός να αφήσει τον οργανισμό του να λειτουργήσει ελεύθερα μέσα στην πολυπλοκότητά του, επιλέγοντας, ανάμεσα σε αμέτρητες δυνατότητες, εκείνη τη συμπεριφορά που στη συγκεκριμένη στιγμή θα είναι η πιο ουσιαστικά ικανοποιητική.»
«Είναι ικανός να εμπιστεύεται περισσότερο τον εαυτό του — όχι επειδή είναι αλάνθαστος, αλλά επειδή μπορεί να είναι πλήρως ανοιχτός στις συνέπειες των πράξεών του και να τις διορθώνει αν αποδειχθούν ανεπαρκείς.»
«Μπορεί να βιώνει όλα του τα συναισθήματα και να μην τα φοβάται. Είναι ο ίδιος ο κριτής των αποδείξεων που συναντά και είναι ανοιχτός σε στοιχεία από κάθε πηγή. Είναι ολοκληρωτικά παρών μέσα στη διαδικασία του να είναι και να γίνεται ο εαυτός του.»
Ένα βλέμμα προς την πληρότητα
Η καλή ζωή του Ρότζερς δεν είναι ένα επίτευγμα που τοποθετείται σε κάποιον μακρινό ορίζοντα· είναι μια καθημερινή πράξη εμπιστοσύνης — στο σώμα, στο βίωμα, στην εμπειρία, στον εαυτό. Είναι μια ζωή με ανοιχτότητα, παρουσία και εσωτερική πυξίδα που δεν δανείζεται τη φωνή της από άλλους, αλλά την ανακαλύπτει εκ των έσω, ζωντανή και μεταβαλλόμενη.
Σε αυτό το σημείο, το έργο του Ρότζερς συνομιλεί με τον ποιητή E. E. Cummings και το θάρρος να είσαι ο εαυτός σου, αλλά και με τον Fernando Pessoa, που έγραψε για το «ξεγέμισμα» του εγώ, για το ξετύλιγμα εκείνης της βαθύτερης ταυτότητας που ανασαίνει πίσω από τα προσωπεία.
Η καλή ζωή, λοιπόν, δεν είναι απλώς μια ζωή ευτυχίας — είναι μια ζωή ελευθερίας. Μια ζωή στην οποία, με ανοιχτά μάτια και ανοιχτή καρδιά, εμπιστεύεσαι το βήμα σου, όχι γιατί είναι σίγουρο, αλλά γιατί είναι αληθινό.-
Πηγή
***
3 Η νοημοσύνη της Άψυχης Ύλης
Νέοι τρόποι μελέτης της προέλευσης της ζωής οδηγούν σε βαθύτερη κατανόηση της συνείδησης και του νου.
Στην ελληνική μυθολογία, αφού σκότωσε τον Μινώταυρο στην Κρήτη, ο Θησέας επέστρεψε θριαμβευτής στην Αθήνα. Οι Αθηναίοι, για να τιμήσουν το κατόρθωμά του, διατήρησαν το πλοίο του· και με τον καιρό, καθώς οι δοκοί του σάπιζαν, αντικαθιστούσαν κάθε κομμάτι του με νέο ξύλο. Οι φιλόσοφοι της αρχαιότητας στάθηκαν μπροστά στο ερώτημα που γέννησε αυτή η ιστορία: σε ποιο σημείο το πλοίο παύει να είναι το ίδιο;
Όπως το πλοίο του Θησέα, έτσι και κάθε ζωντανό ον αντικαθιστά διαρκώς τα συστατικά του· επιδίδεται σε μια αδιάκοπη διαδικασία αυτοσυντήρησης και αυτοοργάνωσης, για να διατηρήσει την ύπαρξή του μέσα σε ένα περιβάλλον που μοιάζει —στην καλύτερη περίπτωση— αδιάφορο προς την επιβίωσή του. Οι Χιλιανοί φιλόσοφοι Ουμπέρτο Ματουράνα και Φρανσίσκο Βαρέλα, στις αρχές της δεκαετίας του 1970, ονόμασαν αυτή τη συνεχή, αυτοαναγεννώμενη συμπεριφορά «αυτοποίησις» (autopoiesis), το κρίσιμο χαρακτηριστικό που, κατά τη γνώμη τους, διαχωρίζει τη ζωή από τη μη-ζωή.
Όσο οι επιστήμονες κατανοούσαν καλύτερα αυτή την ιδιότητα των ζωντανών συστημάτων, τόσο τη χρησιμοποιούσαν ως οδηγό για το μυστήριο της ίδιας της ζωής και της απαρχής της. Όμως, τι θα συνέβαινε αν η αυτοποιητική συμπεριφορά δεν ήταν αποκλειστικό προνόμιο της ζωής; Αν δηλαδή η ροπή προς την αυτοδιατήρηση μπορούσε να βρεθεί και σε φυσικά υλικά που θεωρούμε άψυχα και αδρανή; Ίσως τότε να κατανοούσαμε καλύτερα εκείνη τη θαυμαστή μετάβαση — από την άψυχη ύλη στη ζωντανή ύπαρξη.
Μια νέα γενιά επιστημόνων και φιλοσόφων επιχειρεί να αφηγηθεί μια πιο πειστική ιστορία για την προέλευση του πολύπλοκου ρεπερτορίου συμπεριφορών της ζωής — και ίσως για την ίδια τη γέννησή της. Η διαισθητική αυτή προσέγγιση εφαρμόζει τα εργαλεία με τα οποία μελετάμε τον νου στην αναζήτηση της αρχής της ζωής— στην αινιγματική στιγμή όπου η ύλη απέκτησε συνείδηση.
Η Πρώτη Ζωή
Από τότε που το ερώτημα για την προέλευση της ζωής άρχισε να απασχολεί την επιστήμη, συνήθως αντιμετωπίστηκε ως πρόβλημα χημείας.
Δύο κύριες προσεγγίσεις διαμόρφωσαν την έρευνα. Η πρώτη επιδιώκει να κατανοήσει πώς οι γεωχημικές συνθήκες της νεαρής Γης θα μπορούσαν να δημιουργήσουν τα πρώτα βιομόρια — εκείνα τα ίδια που βρίσκουμε σε κάθε ζωντανό οργανισμό σήμερα. Η δεύτερη, γνωστή ως παλαιογενετική, ακολουθεί το αντίστροφο μονοπάτι: ξεκινά από την αλληλούχιση DNA σύγχρονων και εξαφανισμένων οργανισμών και επιχειρεί να ανασυνθέσει τα αρχαία γονιδιώματα, φτάνοντας ως τον τελευταίο κοινό πρόγονο όλων των μορφών ζωής, τον LUCA. Αυτό το πλάσμα έζησε περίπου 300-400 εκατομμύρια χρόνια μετά τη δημιουργία της Γης.
Ωστόσο, όπως οι κοσμολόγοι δεν μπορούν να φτάσουν ως τη στιγμή του Μεγάλου Ράγματος, έτσι κι οι βιολόγοι δεν μπορούν να δουν πέρα από τον LUCA. Και αυτό σημαίνει πως μπορούμε να μάθουμε μόνο ως ένα σημείο για την πραγματική αρχή.
Οι επιστήμονες διαφωνούν έντονα για το πού γεννήθηκε η ζωή. Μερικοί τη φαντάζονται σε θερμές επιφανειακές λίμνες· άλλοι, στα σκοτεινά βάθη υδροθερμικών πηγών. Μια μικρή μειοψηφία θεωρεί ότι μπορεί να μεταφέρθηκε στη Γη από το διάστημα. Οι διαφωνίες αυτές πηγάζουν από διαφορετικές ιδέες για το τι χρειάζεται η ζωή για να ξεκινήσει: οι λίμνες, για παράδειγμα, φαίνονται πιο φιλικές για τη δημιουργία μορίων πληροφορίας όπως το RNA· ενώ οι υδροθερμικές πηγές παρέχουν τις πρώτες μορφές μεταβολισμού — ενέργεια για να τροφοδοτηθεί η ύπαρξη.
Ο αστροβιολόγος Μάικλ Γουόνγκ από το Carnegie Science και ο γεωεπιστήμονας Στιούαρτ Μπάρτλετ από το Caltech προτείνουν ένα γοητευτικό παράδειγμα-αναλογία: το κινητό τηλέφωνο.
«Τι είναι καθολικό στα σύγχρονα κινητά;» ρώτησε ο Γουόνγκ. «Όλα έχουν κάμερες και οθόνες αφής. Πρέπει λοιπόν να υποθέσουμε ότι και το πρώτο κινητό είχε κάμερα και οθόνη;»
«Το γεγονός ότι κάτι είναι κοινό στη ζωή σήμερα», πρόσθεσε, «δεν σημαίνει πως εκείνο το συγκεκριμένο μόριο ήταν υπεύθυνο για την απαρχή της ζωής». Το σύγχρονο κύτταρο, θα μπορούσε να πει κανείς, είναι ο ευκαρυώτης της τεχνολογίας επικοινωνίας: οι κάμερες και οι οθόνες ήταν κάποτε ανεξάρτητες "μορφές ζωής" — και ενσωματώθηκαν σταδιακά, όπως τα οργανίδια στο κύτταρο.
Ξέρουμε πια ότι οι συνθήκες της πρώιμης Γης θα μπορούσαν να δημιουργήσουν λιπίδια, σάκχαρα, αμινοξέα, νουκλεοβάσεις — ίσως ακόμη και RNA. Η υπόθεση της επιφανειακής λίμνης είναι ελκυστική: θα παρείχε οργανικά προϊόντα από την ατμόσφαιρα, κύκλους υγρασίας και ξηρασίας για χημική ένωση, και εισροές από μετεωρίτες.
Όμως το αν τέτοιες συνθήκες υπήρξαν πραγματικά παραμένει αντικείμενο έντονης διαμάχης. Και ακόμη κι αν υπήρχαν όλα τα «συστατικά της ζωής», δεν σημαίνει πως θα μαγείρευαν μόνα τους το δείπνο.
Όπως λέει ο Γουόνγκ: «Το θέμα δεν είναι μόνο το υλικό. Είναι τι κάνει το υλικό. Είναι οι διαδικασίες της ζωής που έχουν σημασία.»
Τεχνητή Ζωή
Ο μαθηματικός Ματθιού Έγκμπερτ από το Πανεπιστήμιο του Όκλαντ στη Νέα Ζηλανδία αφιέρωσε δεκαπέντε χρόνια στη δημιουργία υπολογιστικών μοντέλων αυτοποιητικών συστημάτων στην πιο απλή τους μορφή. Αυτά τα «κυτταρικά αυτόματα» επιτρέπουν στους ερευνητές να δοκιμάσουν την ιδέα της αυτοποίησης έξω από τη βιολογία, εκεί όπου η αποσυναρμολόγηση των κυτταρικών μηχανισμών είναι σχεδόν αδύνατη.
Ο Έγκμπερτ γοητεύεται από μια έννοια που ονομάζει «συμπεριφορά βασισμένη στη βιωσιμότητα» — κάτι μοναδικό που μπορούν να κάνουν τα αυτοποιητικά συστήματα, αλλά όχι τα μη-αυτοποιητικά. Σε αντίθεση με μια πέτρα ή ακόμη και μια μηχανή, τέτοια συστήματα δρουν ενεργά με τρόπους που προάγουν τη δική τους επιβίωση. Όπως ένα βακτήριο που κινείται προς θερμότερες, φιλικότερες συνθήκες — μεταβάλλοντας έτσι το περιβάλλον του για να διατηρηθεί.
Αυτό θυμίζει την έννοια της οικο-κατασκευής (niche construction): την ικανότητα των οργανισμών να μεταμορφώνουν ενεργά το περιβάλλον τους ώστε να εξασφαλίζουν καλύτερες συνθήκες επιβίωσης.
Οι άνθρωποι χτίζουν σπίτια, οι κάστορες φράγματα, τα πουλιά φωλιές. Όμως ακόμη και η απλή κίνηση προς έναν πιο πρόσφορο χώρο είναι μια ελάχιστη μορφή αυτοδιατήρησης. «Δεν είναι μόνο ότι το περιβάλλον θέτει ένα πρόβλημα που ο οργανισμός πρέπει να λύσει», λέει ο Έγκμπερτ. «Ο οργανισμός επηρεάζει το περιβάλλον, το μεταμορφώνει, το επιλέγει.»
Πέρα από τις προσομοιώσεις του, ο Έγκμπερτ αναδεικνύει το νέο πεδίο της «υγρής τεχνητής ζωής» (wet A-Life), όπου επιστήμονες των πολύπλοκων συστημάτων μελετούν χημικά σύνολα που παρουσιάζουν συμπεριφορά αυτοσυντήρησης. Φανταστείτε σταγόνες λαδιού ή λιπαρές ενώσεις να επιπλέουν στην επιφάνεια του νερού. Όπως τα ζωντανά όντα, αυτές οι μικροσκοπικές δομές διατηρούν ευέλικτα όρια με το περιβάλλον τους.
Παρότι είναι απείρως απλούστερες ακόμη και από τα βασικά βιομόρια, όπως το RNA, παρουσιάζουν εκπληκτικά πολύπλοκες συμπεριφορές που μοιάζουν με μάθηση, μνήμη, επιλογή — με νοημοσύνη. Συμπεριφορές που θυμίζουν ζωή.
Αντί, λοιπόν, η ζωή να προήλθε από μια απίθανη χημική σύμπτωση, ίσως γεννήθηκε μέσα από συστήματα ύλης που ήδη συμπεριφέρονταν «σαν να ζούσαν», χημικές δομές που διατηρούσαν όρια με το περιβάλλον, προσαρμόζονταν, επέλεγαν τις συνθήκες που τις ευνοούσαν.
Ίσως, τελικά, η γέννηση της ζωής να μην οφείλεται σ’ ένα θαύμα, αλλά στη βαθιά ροπή της ύλης προς την αυτοδιατήρηση — στην εσωτερική της τάση να συνεχίζει να υπάρχει.
Οι Απαρχές της Νοημοσύνης στην Ύλη
Αν και αυτά τα υγρά αυτοποιητικά συστήματα είναι απείρως απλούστερα από έναν ζωντανό οργανισμό, η συμπεριφορά τους υποδηλώνει κάτι βαθύτερο: ότι η τάση για αυτοσυντήρηση είναι εγγενές χαρακτηριστικό της ύλης — και όχι μοναδικό προνόμιο της ζωής. Η ύλη, όταν οργανώνεται με έναν ορισμένο τρόπο, φαίνεται ικανή να ανταποκρίνεται στο περιβάλλον της, να το τροποποιεί, να λαμβάνει —με έναν πρωτογενή τρόπο— «αποφάσεις» για να παραμείνει σε μια κατάσταση ύπαρξης.
Αυτή η προοπτική αμφισβητεί μια από τις βαθύτερες βεβαιότητες της σύγχρονης επιστήμης: ότι υπάρχει ένα σαφές, απόλυτο όριο ανάμεσα στην άψυχη ύλη και τη ζωντανή.
Ίσως, αντίθετα, να υπάρχει ένα συνεχές, μια κλιμακωτή μετάβαση από το ένα στο άλλο — από τα πρώτα σταγονίδια που πάλλονται σε μια υδάτινη επιφάνεια, μέχρι το πολυκύτταρο ον που συλλογίζεται για το σύμπαν.
Η ιδέα αυτή έχει και μια υπόγεια —σχεδόν υπαρξιακή— διάσταση: αν οι πρώτες μορφές της ύλης «συμπεριφέρονταν» σαν να ήθελαν να συνεχίσουν να υπάρχουν, τότε η ίδια η ρίζα της ζωής είναι η βούληση για ύπαρξη.
Από τη Χημεία στη Γνώση
Οι ερευνητές αυτού του νέου πεδίου υποστηρίζουν ότι για να κατανοήσουμε πραγματικά την προέλευση της ζωής, πρέπει να αλλάξουμε το ερώτημα. Αντί να ρωτάμε «ποια ήταν τα μόρια που χρειάζονταν», ίσως να πρέπει να ρωτάμε τι είδους συμπεριφορές ήταν ικανές να παράγουν αυτά τα μόρια — ή μάλλον, τι είδους χημικά συστήματα μπορούσαν να προκαλέσουν και να διατηρήσουν την ίδια τη διαδικασία της ζωής.
Ορισμένοι συγκρίνουν αυτή την αλλαγή οπτικής με το να μελετάς τον ανθρώπινο εγκέφαλο όχι μόνο ως βιολογικό όργανο αλλά και ως φορέα εμπειρίας. Όπως η μελέτη της συνείδησης δεν περιορίζεται στα νευρικά κυκλώματα αλλά αναζητά τις δυναμικές της λειτουργίας, έτσι και η μελέτη της απαρχής της ζωής στρέφεται πλέον από τη χημεία προς την πράξη: σε αυτό που η ύλη «κάνει» για να διατηρηθεί.
Ο Έγκμπερτ και άλλοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι η νοημοσύνη δεν είναι αναγκαστικά προϊόν της ζωής. Μπορεί να είναι κάτι βαθύτερο — μια δυναμική ιδιότητα ορισμένων συστημάτων ύλης, όταν αυτά φτάσουν σε ένα κρίσιμο κατώφλι οργάνωσης. Μια «προ-νοημοσύνη» που υπήρχε πριν από κάθε κύτταρο, πριν από κάθε DNA, πριν από κάθε λέξη.
Η Συμπεριφορά ως Πηγή Ζωής
Αν αυτή η οπτική είναι σωστή, τότε η ζωή δεν ξεπήδησε από ένα τυχαίο, μοναδικό θαύμα, αλλά από πλήθος μικρών, τοπικών διεργασιών που έλαβαν χώρα σε χημικά συστήματα τα οποία ήδη επέδειξαν στοιχειώδεις μορφές «συμπεριφοράς». Οι πρώτες μορφές ζωής δεν χρειάστηκε να «φανερωθούν» ξαφνικά· ήταν η φυσική συνέχεια αυτής της συμπεριφορικής πολυπλοκότητας.
Έτσι, αντί για μια Γη όπου μόρια απλώς «περίμεναν» τη σωστή σύμπτωση για να ζωντανέψουν, μπορούμε να φανταστούμε μια ενεργή, σχεδόν ανήσυχη ύλη, που διαρκώς μετασχηματιζόταν, αντιδρούσε και δοκίμαζε νέες μορφές ύπαρξης. Από αυτή την προ-ζωή ξεπήδησε τελικά η ζωή.
Η μετάβαση, λοιπόν, δεν είναι από την «ακινησία» στην «κίνηση», από το «τίποτα» στο «όλα», αλλά από τη συμπεριφορά της ύλης προς τη συνείδηση της ζωής.
Η Αμυδρή Αντανάκλαση του Νου
Οι συνέπειες αυτής της θεώρησης ξεπερνούν κατά πολύ το πεδίο της βιολογίας. Αν η αυτοσυντήρηση, η προσαρμογή και η επιλογή δεν είναι αποκλειστικά χαρακτηριστικά των ζωντανών οργανισμών, τότε ίσως η ρίζα του νου δεν είναι τόσο μοναδική όσο νομίζουμε. Ίσως ο νους να είναι ένας τρόπος με τον οποίο η ύλη μαθαίνει να παραμένει στον κόσμο.
Με άλλα λόγια, αυτό που σήμερα ονομάζουμε «συνείδηση» μπορεί να είναι το αποκορύφωμα μιας αρχαίας, συνεχούς διαδικασίας· μιας διαδικασίας που ξεκίνησε πολύ πριν υπάρξει ζωή, πολύ πριν υπάρξουμε εμείς — τότε που οι πρώτες σταγόνες ύλης έμαθαν να φροντίζουν τον εαυτό τους.
Κι έτσι, το ερώτημα της ζωής και του νου δεν είναι μόνο πότε ξεκίνησαν, αλλά πόσο πίσω πηγαίνουν οι ρίζες τους. Ίσως να βρίσκονται μέσα στην ίδια την ύλη, στην εγγενή της ικανότητα να οργανώνεται, να αντιστέκεται στην εντροπία και —με κάποιον πρωτογενή τρόπο— να «επιλέγει» την ύπαρξη έναντι της διάλυσης.
Διαβάστε όλο το εξαιρετικά ενδιαφέρον κείμενο ΕΔΩ
***
4. Ο Γουλιέλνος του Όκαμ και το «Ξυράφι» του που δεν κόβει σάρκες, αλλά αυταπάτες
Η ζωή του Όκαμ: από το Σάρεϊ στη Μοναχία - Η πορεία της ζωής του χωρίζεται σε τρεις μεγάλες περιόδους.
Αγγλία (1287–1324)
Ο Όκαμ γεννήθηκε στο χωριό Ockham του Surrey, πιθανότατα στα τέλη του 1287 ή στις αρχές του 1288. Σε μικρή ηλικία εντάχθηκε στο Τάγμα των Φραγκισκανών, και σύντομα μεταφέρθηκε στο μοναστήρι των Φραγκισκανών στο Λονδίνο — έναν από τους σημαντικότερους πνευματικούς πυρήνες της εποχής. Εκεί έλαβε τη βασική και μέση εκπαίδευσή του, με έμφαση στη λογική και τη φυσική φιλοσοφία.
Γύρω στο 1310 ξεκίνησε θεολογικές σπουδές, πιθανότατα στην Οξφόρδη. Εκεί ανέπτυξε φήμη ως δεινός στοχαστής και απέκτησε το προσωνύμιο Venerabilis Inceptor — «Σεβαστός Αρχόμενος». Αν και δεν ολοκλήρωσε ποτέ το θεολογικό του έργο για να αναδειχθεί σε magister, βρέθηκε στο κέντρο έντονων πνευματικών συζητήσεων με σημαντικούς συνοδοιπόρους αλλά και επικριτές, όπως ο Walter Chatton και ο Adam Wodeham.
Το 1323 κλήθηκε να υπερασπιστεί τις θέσεις του ενώπιον του επαρχιακού κεφαλαίου των Φραγκισκανών στο Μπρίστολ. Λίγο αργότερα, καταγγέλθηκε στην παπική αυλή της Αβινιόν για αίρεση. Το Μάιο του 1324 κλήθηκε να παρουσιαστεί εκεί — και δεν επέστρεψε ποτέ ξανά στην Αγγλία.
Αβινιόν (1324–1328)
Κατά την παραμονή του στην Αβινιόν, φιλοξενήθηκε στο φραγκισκανικό μοναστήρι της πόλης. Παρότι υπήρχε επίσημη έρευνα εναντίον του, δεν τέθηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό. Αντιθέτως, είχε την ελευθερία να εργάζεται πάνω στα έργα του, ολοκληρώνοντας και το Quodlibets, ένα από τα σημαντικότερα θεολογικά του κείμενα. Αν και διατυπώθηκαν αυστηρές κριτικές, ουδέποτε καταδικάστηκε επίσημα για αίρεση.
Στα 1327, ο Michael of Cesena, αρχηγός των Φραγκισκανών, έφτασε επίσης στην Αβινιόν, καθώς βρισκόταν σε σύγκρουση με τον Πάπα Pope John XXII σχετικά με το δόγμα της Αποστολικής Πτωχείας — την άποψη ότι ο Χριστός και οι Απόστολοι δεν κατείχαν καμία περιουσία. Ο πάπας απέρριψε τη θέση αυτή, προκαλώντας μια θεολογική και πολιτική θύελλα.
Η ρήξη κορυφώθηκε το 1328. Ο Michael ανέθεσε στον Όκαμ να μελετήσει τα παπικά κείμενα για το ζήτημα. Ο Όκαμ κατέληξε σε μια εκρηκτική θέση: ο Πάπας δεν είχε απλώς άδικο· ήταν αιρετικός. Εφόσον επέμενε σε πλάνη μετά από απόδειξη του σφάλματός του, είχε —κατά τον Όκαμ— απωλέσει το αξίωμά του. Ήταν μια ριζοσπαστική θέση που αμφισβητούσε ευθέως την παπική αυθεντία.
Μόναχο (1328/29–1347)
Στις 26 Μαΐου 1328, ο Όκαμ διέφυγε από την Αβινιόν μαζί με τον Michael και άλλους ομοϊδεάτες μοναχούς. Κατέφυγαν στην Πίζα υπό την προστασία του Ludwig IV, Holy Roman Emperor, ο οποίος βρισκόταν σε αντιπαράθεση με τον πάπα. Στις 6 Ιουνίου του ίδιου έτους, ο Όκαμ αφορίστηκε επίσημα.
Περίπου το 1329, μετακινήθηκαν στη Βαυαρία, και ο Όκαμ εγκαταστάθηκε στο Μόναχο. Εκεί αφιερώθηκε αποκλειστικά σε πολιτικά έργα και παρεμβάσεις, διαμορφώνοντας έναν πρόωρο κορμό πολιτικού φιλελευθερισμού που αμφισβητούσε την απόλυτη εξουσία της Εκκλησίας. Πέθανε το 1347, σε ηλικία περίπου εξήντα ετών.
Το «Ξυράφι του Όκαμ»: λιτότητα στη σκέψη
Η φράση «entities must not be multiplied beyond necessity» («δεν πρέπει να πολλαπλασιάζουμε τις οντότητες πέρα από την αναγκαιότητα») αποδίδεται στον Όκαμ, αν και δεν εμφανίζεται με αυτόν τον τρόπο στα κείμενά του. Εκφράζει όμως τον πυρήνα της μεθόδου του: τη ριζική απλοποίηση των μεταφυσικών ισχυρισμών.
Το «Ξυράφι» δεν είναι ένας νόμος της φύσης, αλλά ένα μεθοδολογικό εργαλείο. Μας καλεί να απορρίπτουμε κάθε θεωρία ή μεταφυσική υπόθεση που εισάγει περισσότερες υποθέσεις, οντότητες ή επίπεδα εξήγησης απ’ όσα απαιτούνται για να ερμηνεύσουμε ένα φαινόμενο. Αν δύο εξηγήσεις εξηγούν το ίδιο πράγμα με την ίδια πληρότητα, προτιμάται η απλούστερη.
Για να αποδεχθεί κανείς μια πιο περίπλοκη υπόθεση, πρέπει —σύμφωνα με τον Όκαμ— να πληροί μία από τρεις προϋποθέσεις:
Λογική αναγκαιότητα (ή αναγωγή σε αυταπόδεικτες αρχές).
Εμπειρική εμπειρία, δηλαδή παρατηρήσιμα στοιχεία.
Αλάθητη θρησκευτική αυθεντία, όπως η Αγία Γραφή (κατά τη μεσαιωνική θεολογική παράδοση).
Αν δεν πληρούται καμία από αυτές, η επιπλέον υπόθεση είναι πλεονάζουσα και άρα απορριπτέα.
Με άλλα λόγια, το Ξυράφι του Όκαμ είναι ένα εργαλείο πνευματικής πειθαρχίας. Δεν μας λέει ποια θεωρία είναι σωστή, αλλά μας βοηθά να αποφύγουμε τις περιττές περιπλοκές και να εστιάσουμε σε εκείνες τις εξηγήσεις που έχουν το μικρότερο «μεταφυσικό βάρος». Από τότε, η αρχή αυτή έγινε θεμέλιο όχι μόνο της φιλοσοφίας αλλά και της επιστήμης — από την κλασική φυσική έως τη σύγχρονη κοσμολογία και την τεχνητή νοημοσύνη.
Ο Γουλιέλμος του Όκαμ υπήρξε, με τον δικό του τρόπο, ένας επαναστάτης της λογικής. Αντιστάθηκε στην τυραννία της μεταφυσικής υπερφόρτωσης και άνοιξε τον δρόμο για έναν τρόπο σκέψης όπου η σαφήνεια, η λιτότητα και η κριτική προσέγγιση αποκτούν κεντρική θέση. Το ξυράφι του εξακολουθεί να κόβει αιχμηρά μέσα στους αιώνες — όχι σάρκες, αλλά αυταπάτες.-
Σας ευχόμαστε καλό Σαββατοκύριακο και Καλή Ανάγνωση - περιμένουμε πάντοτε τα σχόλιά σας στον ειδικό χώρο, κάτω από αυτό το κείμενο
Το team της Εποπτείας
*****
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ
Πόσο μας αφορά και πόσο μας επηρεάζει η κρίση στη Γαλλία; (video)
Ρωσία και Τουρκία απειλούν με παρόμοιες μεθόδους Ουκρανία και Ελλάδα
Η ορθολογική κατανόηση του Σύμπαντος στην Ηθική του Σπινόζα
Η δημιουργική φαντασία στη σκέψη του Κορνήλιου Καστοριάδη
Ζώντας στην Εποχή της Αβεβαιότητας
Η Γέννηση του Θεού, ο Χέγκελ και η κβαντική επιστήμη
Δημήτρης Πικιώνης, ο πρωτοπόρος της σύγχρονης ελληνικής αρχιτεκτονικής
Ο θάνατος μιας άγνωστης, που άλλαξε όλο τον κόσμο!
ΗΠΑ- Κίνα: Η σταθερή αλληλεξάρτηση μικροτσίπ και σπάνιων γαιών
Πηνελόπη Δέλτα, η μεγαλύτερη Ελληνίδα συγγραφέας στη νεότερη εποχή
δεν βρέθηκαν σχόλια επισκεπτών...