Οι «Μεταμορφώσεις» (για σεπτέτο εγχόρδων) του Ρίχαρντ Στράους, γραμμένες το 1945, αποτελούν μια θρηνητική ωδή για την καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς της Γερμανίας κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το έργο γράφτηκε υπό πολύ δύσκολες συνθήκες. Ο πόλεμος στην Γερμανία, κι η καταστροφή σημαντικών πολιτιστικών θεσμών (θέατρα, όπερες) ήταν η αφορμή.
Ο Στράους συγκλονίστηκε όταν το Εθνικό Θέατρο της Μονάχου καταστράφηκε.
Ο τίτλος «Metamorphosen» (Μεταμορφώσεις) εμπνεύστηκε εν μέρει από ποιήματα του Goethe, ιδιαίτερα από ιδέες για αυτογνωσία, αλλαγή, την πορεία του καιρού και της ζωής, όπως ο ίδιος τις εξέταζε στα τελευταία του χρόνια.
*****
Για να μη χάσετε καμία ανάρτηση της Εποπτείας, γραφτείτε στο εβδομαδιαίο newsletter μας, πατώντας ΕΔΩ
Για ΟΛΑ τα videos της Εποπτείας, γραφτείτε στο κανάλι μας στο youtube, πατώντας ΕΔΩ
*****
Στο σχεδιασμό του έργου φαίνεται ότι μέρος των εσωτερικών προβληματισμών του συνθέτη ήταν η αίσθηση απώλειας, όχι μόνο φυσικής αλλά πολιτιστικής, της παράδοσης, της κληρονομίας.
Το έργο έχει μια τριμερή μορφή: αργό εισαγωγικό τμήμα, μια πιο κινητή- ταραγμένη ενδιάμεση φάση, και επιστροφή στο αργό (tempo πρώτης φάσης) στο τέλος.
Υπάρχουν πέντε βασικά θέματα- μουσικά στοιχεία που εμφανίζονται στα πρώτα μέτρα και διατρέχουν το έργο:
- Τα αρχικά συγχορδικά ανοίγματα.
- Η επανάληψη τριών μικρών νοτών ακολουθούμενων από μια μεγαλύτερη.
- Η άμεση αναφορά στην νεκρώσιμη πορεία της «Eroica» του Beethoven, που στο τέλος κυριαρχεί ως «φωνή» του πένθους.
- Ένα θέμα με triplets (τρίηχα) σε ελάσσονα κλίμακα.
- Ένα λυρικό θέμα που ανοίγει προς πιο φωτεινά, αυξημένα σε ένταση περάσματα, αν και πάντα με την αίσθηση μιας εσωτερικής δυσκολίας.
- Το τελικό μέρος είναι ιδιαιτέρως συγκινητικό: στις τελευταίες φράσεις εμφανίζεται μια αναφορά- παράθεση της νεκρώσιμης πορείας (Funeral March) της Eroica του Beethoven, με τη σημείωση «IN MEMORIAM!» στο αυτογράφο.
- Η υφή της μουσικής είναι πολυφωνική, με διακριτές μελωδικές γραμμές που αλληλοδιαπλέκονται· η ορχηστρωτική χρήση των 23 σολιστικών χορδών δημιουργεί ένα συνεχές, πυκνό πλέγμα ήχων.
Το έργο συχνά θεωρείται ως ελεγεία- θρήνος για τον πολιτισμό της Γερμανίας που καταστράφηκε από τον πόλεμο: η καταστροφή πολιτιστικών μνημείων όπως το Θέατρο της Όπερας της Μονάχου, η Βιέννη, η Δρέσδη, και η απώλεια της κουλτούρας, της τέχνης και της ιστορίας.
Ο Στράους δεν έδωσε πάντα «επίσημη» εξήγηση, αλλά τα σχόλια και το ημερολόγιό του δείχνουν ότι ένιωσε μια βαριά αίσθηση καταστροφής· η χρήση του «In memoriam» και η αναφορά στην Eroica, υποδηλώνουν έναν βαθμό πένθους για την απώλεια.
Ορισμένοι ερμηνευτές βλέπουν στο έργο όχι μόνο προσωπικό- εθνικό πένθος αλλά μια καθολική θλίψη για τον πόλεμο και την τρομερή καταστροφή, όπως γίνεται εμφανές στη μουσική γλώσσα που συνδυάζει θλίψη και μελωδικότητα, δηλαδή, δεν είναι μόνο σκοτεινό αλλά και ικανό να παράγει στιγμές απαλότητας και αναμνήσεων.
Το έργο έχει σχέση με μερικά από τα τελευταία έργα του Στράους, όπως το Κοντσέρτο για Όμποε, τα Vier letzte Lieder, όπου υπάρχει μια ωριμότητα, μια σύγκλιση παλιών φορμών και συναισθημάτων.
Επίσης η χρήση της αναφοράς στην Eroica του Beethoven προσδίδει μια διαλογική διάσταση με την παράδοση, σαν να απευθύνεται στο παρελθόν, στη μουσική ιστορία, αλλά από μια άλλη οπτική (του πένθους, της μνήμης).
Το έργο απαιτεί ιδιαίτερη ευαισθησία από τους εκτελεστές, γιατί κάθε μέρος είναι σόλο. Δεν μπορεί να υπάρχει «κρυμμένη δύναμη» από μια μεγάλη ορχήστρα. Η απαίτηση για λεπτομέρεια και ισορροπία είναι κρίσιμη.
Στην ιστορία των εκτελέσεων, έχει χαρακτηριστεί ως μία από τις κορυφαίες δημιουργίες για έγχορδα του 20ου αιώνα, είναι έργο σε προγράμματα που συνήθως συνοδεύει άλλα σημαντικά έργα του ύστερου Στράους.
Η πρόσληψή του από το κοινό και τους κριτικούς δείχνει ότι πρόκειται για μια αριστοτεχνική έκφραση ώριμου μουσικού στοχασμού. Δεν είναι εύκολη, αλλά ανταμείβει με την αίσθηση μιας βαθιάς μουσικής εμπειρίας.
*****
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ
Πόσο μας αφορά και πόσο μας επηρεάζει η κρίση στη Γαλλία; (video)
Ρωσία και Τουρκία απειλούν με παρόμοιες μεθόδους Ουκρανία και Ελλάδα
Η ορθολογική κατανόηση του Σύμπαντος στην Ηθική του Σπινόζα
Η δημιουργική φαντασία στη σκέψη του Κορνήλιου Καστοριάδη
Ζώντας στην Εποχή της Αβεβαιότητας
Η Γέννηση του Θεού, ο Χέγκελ και η κβαντική επιστήμη
Δημήτρης Πικιώνης, ο πρωτοπόρος της σύγχρονης ελληνικής αρχιτεκτονικής
Ο θάνατος μιας άγνωστης, που άλλαξε όλο τον κόσμο!
ΗΠΑ- Κίνα: Η σταθερή αλληλεξάρτηση μικροτσίπ και σπάνιων γαιών
Πηνελόπη Δέλτα, η μεγαλύτερη Ελληνίδα συγγραφέας στη νεότερη εποχή
δεν βρέθηκαν σχόλια επισκεπτών...