Ένας από τους θεμελιωτές του γαλλικού Ρομαντισμού, που με τα ποιήματά του κατάφερε να περιγράψει με τρόπο ευαίσθητο και επαναστατικό την έννοια της ελευθερίας, ο Βίκτωρ Ουγκό αποτελεί καθοριστική μορφή για τη λογοτεχνία του 19ου αιώνα.
Στη πρώτη γραμμή των πολιτικών γεγονότων, ανάμεσα στις πιο επιφανείς καλλιτεχνικές φιγούρες, η πένα του καταγράφει μία περίοδο διαφορετικά από οποιοδήποτε βιβλίο ιστορίας.
Από τις σελίδες των μυθιστορημάτων εμφανίζονται πραγματικοί χαρακτήρες, φωτισμένοι από τις πεποιθήσεις του συγγραφέα που έδωσε φωνή στις φιλελεύθερες συνειδήσεις της Γαλλίας τα σημαντικότερα χρόνια της ιστορίας της.
Γεννήθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 1802 στο Παρίσι, ο νεότερος από τα τρία παιδιά του Γιόζεφ Λέοπολντ Ουγκό.
Ήταν ένα παιδί της ναπολεονικής περιόδου της Γαλλίας, με τον πατέρα του ενεργό μέλος της φρουράς του Ναπολέοντα καθ’ όλη την αλλαγή των καθεστώτων.
Η μητέρα του ήταν φιλοβασιλική γεγονός που οδήγησε τους γονείς του να χωρίζουν όταν ο Βίκτωρ ήταν ακόμα μικρός στην ηλικία.
Πηγαινοερχόταν μαζί με τον πατέρα και τα αδέρφια του σε διάφορες πόλεις της Ευρώπης όμως κατέληξε να μένει με την μητέρα του με σκοπό να λάβει σταθερή εκπαίδευση.
Η συμβίωση αυτή θα κάνει και τον ίδιο κριτή του Ναπολεόνιου καθεστώτος, στοιχείο που θα φανεί και στα γραπτά του.
Αν και εξαίρετος τόσο στη λογοτεχνία όσο και στα μαθηματικά, ο Ουγκό δεν θεωρούνταν καλός μαθητής.
Έγραφε από μικρός ποιήματα και θεατρικά έργα.
Κερδίζοντας δύο μαθητικούς λογοτεχνικούς διαγωνισμούς κατάφερε να γίνει γνωστός για τα ποιήματα του.
Το 1821, μετά τον θάνατο της μητέρας του και τον γάμο του με την παιδική του φίλη Αντέλ Φούσερ, εξέδωσε τη πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο: «Odes et poésies diverses».
Ο φιλοβασιλικός χαρακτήρας των ποιημάτων θα του προσφέρει μία ετήσια πληρωμή από τον Λουδοβίκο ΙΗ’.
Το 1823 εξέδωσε το πρώτο του μυθιστόρημα «Ο Χανς του Νησιού» και το 1824 τη συλλογή «Nouvelles Odes».
Μετά τη μετάφρασή του μυθιστορήματος στα αγγλικά, ο δημοσιογράφος Τσαρλς Νοντιέ, ενθουσιασμένος με τη δουλειά του Ουγκό, τον σύστησε σε καλλιτέχνες, που ανήκαν στο ανερχόμενο ρεύμα του Ρομαντισμού, το οποίο σταδιακά κατακτούσε τη λογοτεχνία της Κεντρικής Ευρώπης.
Ο κύκλος των λογοτεχνών αυτών, ονομάστηκε Cénacle, και η συναναστροφή του Ουγκό μαζί τους οδήγησε στην έκδοση της ποιητικής συλλογής «Odes et ballades» με ποιήματα μορφολογικά επαναστατικά και θέματα αμιγώς ρομαντικά.
Η συναναστροφή του μαζί τους τον απομάκρυνε από της αριστοκρατικές του πολιτικές πεποιθήσεις και τον έφεραν κοντά στις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης και στο όραμα του Ναπολέοντα.
Η ποίησή του όμως αποτελούσε έναν αντικατοπτρισμό της μυστικιστικής και πολύπλοκης φαντασίας του συνδεδεμένη με το πολιτικό, όπως εμφανίζεται και στο δραματικό θεατρικό έργο «Κρόμγουελ» που έγραψε το 1827.
Γράφει επίσης το θεατρικό έργο «Ερνάνι» το οποίο προκαλεί και τη «μάχη του Ερνάνι» κατά τη πρώτη παράσταση στις 25 Φεβρουαρίου 1830. Υποστηρικτές του Ουγκό φωνάζουν κατά του Νεοκλασικισμού και των αντιρομαντικών που είχαν πάει να παρακολουθήσουν το έργο.
Αποτέλεσε μεγάλη επιτυχία καθώς ανέβηκε 45 φορές.
Το 1831 όμως, γράφει μία από τις γνωστότερες ιστορίες ανεκπλήρωτης αγάπης στο μυθιστόρημά του «Η Παναγία των Παρισίων».
Μέσα από τη λεπτομερή περιγραφή του καθολικού ναού που κοσμεί το κέντρο του Παρισιού, ξετυλίγεται η μεσαιωνική ιστορία του Κουασιμόδου, της Εσμεράλδας και του Φρόλο, η οποία αγαπήθηκε ιδιαίτερα από το αναγνωστικό κοινό της περιόδου αλλά και ύστερα.
Όσο μεγάλωνε και τα τριακοστά του γενέθλια πλησίαζαν, ο Ουγκό άρχισε να πέφτει σε μία μορφή βαριάς κατάθλιψης.
Όταν έμαθε πως η γυναίκα του τον απάτησε με έναν στενό του φίλο ο ποιητής γνωρίζει την νεαρή ηθοποιό Ζουλιέτ Ντρουέτ με την οποία θα κάνει δεσμό για αρκετά χρόνια ενώ θα τη συντηρεί οικονομικά.
Τα γράμματα που ανταλλάσσουν οι δύο εραστές θα αποτελέσουν έμπνευση για πολλά ποιήματα της συλλογής «Τα Τραγούδια του Λυκόφωτος» που θα εκδοθεί το 1835.
Η μελαγχολία που χαρακτηρίζει τη περίοδο αυτή της ζωής του εμφανίζεται στη συλλογή «Φθινοπωρινά Φύλλα» που εκδίδεται το 1831.
Η περίοδος της Ιουλιανής Επανάστασης και Μοναρχίας θα είναι ιδιαίτερα παραγωγική αφού θα γράψει επίσης τις ποιητικές συλλογές: «Les Voix intérieures» (1837), «Les Rayons et les ombres» (1840) και θεατρικά έργα «Ο Βασιλιάς Διασκεδάζει»(1832), «Λουκρητία Βοργία» (1833), και «Ρουί Μπλα» (1838).
Το 1841 γίνεται διεθνώς γνωστός ως ο Εθνικός ποιητής της Γαλλίας.
Έχοντας ξεκινήσει να εμπλέκεται με την πολιτική, εκλέγεται από τη γαλλική ακαδημία ώστε να γίνει μέλος της Βουλής.
Παρόλα αυτά, λόγω του απροσδόκητου θανάτου της κόρης του, αποσύρεται από τον πολιτικό χώρο το 1843.
Είναι η περίοδος που θα ξεκινήσει να γράφει, ίσως το σημαντικότερο από τα έργα του.
Κατά τη διάρκεια της δεύτερης Αυτοκρατορίας του Ναπολέοντα Γ’, ο Ουγκό εμπλέχτηκε ξανά με τη πολιτική αρχικά υπέρ του ηγεμόνα και ύστερα, όσο ο δεύτερος γίνονταν αυταρχικότερος, εναντίον.
Ο Ουγκό αντιστάθηκε με σθένος στον αυταρχισμό του νέου «αυτοκράτορα» και κάλεσε τον λαό του Παρισιού να κάνει το ίδιο.
Η Ζουλιέτ κατάφερε να τον σώσει από τις δυνάμεις της αυτοκρατορίας και να τον βοηθήσει να δραπετεύσει από τη Γαλλία, όπου τον κυνηγούσαν οι αρχές, στις Βρυξέλλες και ύστερα στην Αγγλία.
Παρέμεινε στην εξορία για περίπου 20 χρόνια, μέχρι το τέλος της ηγεμονίας του Ναπολέοντα Γ’.
Εκεί έγραψε μεγάλο μέρος της βιβλιογραφίας του.
Τα γραπτά του είναι αρχικά πολιτικά, όπως το «Napoléon le Petit» το 1852 και «Η Ιστορία ενός Εγκλήματος».
Εκδίδει επίσης τα ακυκλοφόρητα ποιήματά του σε μία συλλογή με τίτλο «Les Contemplations» το 1856.
Το 1853, εξέδωσε το αντιναπολεονικό «Les Châtiments» που, αν και απαγορευμένο στην αυτοκρατορία, κατάφερε να διανεμηθεί μυστικά μέχρι την επίσημη έκδοση του το 1870.
Έχοντας χτυπηθεί από πολλές τραγωδίες στη ζωή του ο Ουγκό στράφηκε στο μεταφυσικό.
Οργάνωνε μυστικιστικές βραδιές και έγραφε για τη πόλωση της ψυχής του μεταξύ καλού και κακού σε ποιήματα όπως «La Fin de Satan» και «Dieu».
Η εξορία διέλυσε την οικογένειά του και τον άφησε μοναχό με Ζουλιέτ η οποία θα τον συντροφεύσει μέχρι τον θάνατό της το 1862.
Τη χρονιά εκείνη εκδίδονται «Οι Άθλιοι».
Το έργο του αποτελεί το σημαντικότερο ρομαντικό μυθιστόρημα όλων των εποχών, παρουσιάζοντας τις δυσκολίες της ζωής των φτωχών του Παρισιού, τις αδικίες της δικαιοσύνης, τη σημασία της ελευθερίας.
Είναι μία ελεύθερη καταγραφή των γεγονότων των Ναπολεόντειων Πολέμων και έπειτα, και μία κοντινή ματιά στη ζωή τον καιρό της αυτοκρατορίας.
Το 1871 επιστρέφει στο Παρίσι.
Κουρασμένος και μόνος γράφει το τελευταίο του έργο «Ενενήντα Τρία», μία ωδή στα γεγονότα του 1793.
Η φήμη του είναι πλέον διεθνής και θα παραμείνει γνωστός στους αιώνες.
Στις 22 Μαΐου του 1885 ο Βίκτορ Ουγκό πεθαίνει από πνευμονία, κι έτσι φτάσαμε στο τέλος του σημαντικότερου Γάλλου συγγραφέα του 19ου αιώνα.
*****
Οι Άθλιοι
Στην Παγκόσμια Λογοτεχνία υπάρχουν πνευματικά έργα ίσως πιο βαρύγδουπα".
Βιβλία πιο καινοτόμα. Βιβλία με καλύτερη οικονομία λόγου. Βιβλία τολμηρά που αναμετρήθηκαν με τα χρηστά ήθη και ταρακούνησαν την καθεστυκύια τάξη.
Βιβλία που μαγεύουν με την περίτεχνη πλοκή τους.Βιβλία που ανήγαγαν το μεταφυσικό σε φιλοσοφία, σαγηνεύοντας ψυχή και σκέψη.
«Οι Άθλιοι» δεν είναι ένα τέτοιο βιβλίο:
Δε διαθέτουν την ομηρική "συμμετρία"
Δε διαθέτουν τη στοχαστικότητα του Γκαίτε.
Δεν εξεγείρουν τον νου με την αιχμηροτητα ενός Διογένη ή τη μαιευτική πρόκληση ενός Σωκράτη.
Δεν ακτινοβολούν την ποιητικότητα της Σαπφούς ή την υπαρξιακή αγωνία του Dante Alligueri.
Δεν αποπνέουν την ατμοσφαιρική παραφορά της Έμιλυ Μπροντέ.
Δε διαθέτουν την αλληγορική οξυδέρκεια του Όσκαρ Ουάιλντ.
Δεν θεολογούν σε βάθη απροσπέλαστα, όπως ο Ντοστογιέφσκι
Δε σε εκπλήσσουν πικρά με την προφητική ευστοχία του Τζορτζ Όργουελ.
Δεν ερμηνεύουν τους προαναγγελθέντες ηθικούς θανάτους του μέλλοντος, όπως ο Χάξλευ.
Δεν απενοχοποιούν τις αισθήσεις όπως έργα επικούρεια σαν του Ντε Σαντ, του Γκυ ντε Μοπασάν.
Δεν τους διακρίνει η μυστηριακή σαγήνη του Leroux.
Δε στήνουν σύμπαντα καφκικής τελμάτωσης.
Ki όμως, εν τη απλότητι τους, «Οι Άθλιοι» του Βικτόρ Ουγκό τα κυοφορούν όλα αυτά μαζί, όπως η παραδείσια "άγνοια" κι η ανυποψίαστη σοφία των παιδιών συμπυκνώνει ερήμην της όλες τις απαντήσεις της ύπαρξης!!!
Κι αυτό γιατί, απλούστατα, κανένα αλλο έργο δεν αφουγκράστηκε με τόση πατρική αγωνία τους θρήνους της χαίνουσας ανθρωπότητας.
Καμιά άλλη πέννα δεν πρόσφερε τόσο γενναιόδωρα τέτοιο "χάδι ιαματικό" στις πληγές του πάσχοντος ανθρώπου όσο «Οι Άθλιοι» του Βίκτωρος Ουγκό.
Το μόνο βιβλίο που δε θα ήταν ιεροσυλία να χαρακτήριστεί ως το "Πέμπτο Ευαγγέλιο"...
Παρά τον όγκο και την παραστατικότητά τους οι «Οι Άθλιοι» δεν διεκδικούν δάφνες δυσνόητου φιλοσοφήματος, όπως άλλα σπουδαία έργα σαν τον "Oδυσσέα" του Joyce.
Υπακούοντας την αρχαία ρήση "Σοφόν το σαφές", «Οι Άθλιοι» είναι ένα βιβλίο "εξαίσια λαϊκό".
Καμια συγγραφική "ωραιοπάθεια" δεν αποκόπτει το έργο αυτό από τις "αμύητες" μάζες: Σα χέρι στοργικό απλώνεται και στον πιο απλοικό αναγνώστη, για να τον οδηγήσει στο φως!
Όχι.«Οι Άθλιοι» δε συνιστούν "πνευματικό χαβιάρι" για εκλεκτούς, αλλά "μάννα και ψάρι από δίχτυα ταπεινού αλιέως" για τον θαυμαστό "χορτασμό του Πλήθους".
Και πώς να μη χορτάσει η ψυχή με τόση συμπόνια κι έλεος που αναβλύζει από τούτες τις θεόπνευστες σελίδες!
Μια θεολογία ζυμωμένη με τα αναγνωρίσιμα στοιχεία του καθημερινού μόχθου, των ροζιασμένων χεριών και της αγωνίας των ταπεινών και των περιφρονημένων, μέσα από χαρακτήρες άρτια σκιαγραφημένους, και παθη αναγνωρισιμα σε όλους μας.
Μια θεόπνευστη Παραβολή για τον Λαό: Σαν τον "Ανθρωπο με το Ταμπούρλο" του Λειβαδίτη, ο Ουγκό κάνει το βιβλίο του "κούτσουρο να βράζουν το τσουκάλι τους οι αγωγιάτες" και "κουρέλι μάλλινο να τυλίξει ο οδοκαθαριστής τα κρυοπαγημένα πόδια του", γιατί γι αυτούς έρχεται να μιλήσει: Τους Μικρούς.Τους Απόκληρους. Τα Μωρά του Κόσμου.
Αυτούς δοξάζει εδώ ο Βίκτορ Ουγκό και τους δικαιώνει, ραπίζοντας την κοινωνική αδικία, τη φτώχεια, το σκοτάδι του αναλφαβητισμού, την εκμετάλλευση της γυναίκας.
Έννοιες επίκαιρες ακόμη και στη σημερινή εποχή όπου- παρά τα επιτεύγματα και τη γνώση που έχει μεσολαβήσει από τα χρόνια του Ουγκό- η εκμετάλλευση, η διαφθορά και η κοινωνική αναλγησία- με άλλα προσωπεία- συνεχίζoυν να στιγματίζουν της κοινωνίες και να οπισθοδρομούν την εξέλιξή μας.
Η αποτυχία της κοινωνίας να ξεπεράσει τις παθογένειές της και να διαψεύσει την πικρή προφητεία του Ουγκό, καθιστούν τους "Αθλιους" ένα βιβλίο τρομακτικά σύγχρονο!
Ο Άνθρωπος έχει πάντα ζωτική ανάγκη από τέτοια βιβλία σα μαθητής ανεπίδεκτος που μόνο ένας στοργικός δάσκαλος μπορεί να συνετίσει.
Αυτό είναι και θα παραμένουν «Οι Άθλιοι» του Βικτόρ Ουγκό: Διαθήκη ακριβή για όλες τις γενεές!
Σάλπισμα δικαιοσύνης!"Συλλείτουργο των ωραιότερων Ιδανικών"! "Υπόμνηση του Ουρανού", μέσα από το μεγαλείο που εκκολάπτουν καμιά φορά τα χθόνια...
*****
O άντρας είναι τοποθετημένος εκεί που τελειώνει η γη.
Η γυναίκα εκεί που αρχίζει ο ουρανός.
Ο άντρας είναι το πιο εξυψωμένο των πλασμάτων.
Η γυναίκα είναι το πιο ύψιστο των ιδανικών.
Ο άντρας είναι ο εγκέφαλος κι η γυναίκα η καρδιά.
Ο εγκέφαλος παράγει το φως, η καρδιά την αγάπη.
Το φως γονιμοποιεί, η αγάπη ανασταίνει.
Ο άντρας είναι δυνατός στη λογική.
Η γυναίκα είναι ανίκητη με τα δάκρυα.
Η λογική πείθει, τα δάκρυα συγκινούν.
Ο άντρας είναι ικανός για όλους τους ηρωισμούς.
Η γυναίκα για όλα τα μαρτύρια.
Ο ηρωισμός εξευγενίζει.
Το μαρτύριο ανυψώνει.
Ο άντρας είναι ένας κώδικας.
Η γυναίκα ένα ευαγγέλιο.
Ο κώδικας διορθώνει, το ευαγγέλιο τελειοποιεί.
Ο άντρας είναι ένας ναός, η γυναίκα είναι το ιερό.
Μπροστά στο ναό αποκαλυπτόμαστε, μπροστά στο ιερό γονατίζουμε.
Ο άντρας σκέφτεται.
Η γυναίκα ονειρεύεται.
Το να σκέφτεσαι, είναι να έχεις μια νύμφη στο κρανίο.
Το να ονειρεύεσαι, είναι να έχεις ένα φωτοστέφανο στο μέτωπο.
Ο άντρας είναι ένας ωκεανός.
Η γυναίκα είναι μια λίμνη.
Ο ωκεανός έχει το μαργαριτάρι, που στολίζει.
Η λίμνη την ποίηση, που θαμπώνει.
Ο άντρας είναι ο αετός που πετά.
Η γυναίκα είναι το αηδόνι που τραγουδά.
Το να πετάς, είναι να κυριαρχείς το διάστημα.
Το να τραγουδάς, είναι να κατακτάς την ψυχή…
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ
Ποιες συμβουλές έδινε ο Νίκος Γκάτσος στον Μάνο Χατζηδάκι
Οι τέσσερις κύριοι κανόνες της μεθόδου του Καρτέσιου
Η ξύλινη σκάλα και το Πάσχα των Ελλήνων του Γιώργου Θέμελη
Όσκαρ Ουάιλντ: Εκεί που γίνονται όλες οι αμαρτίες του κόσμου
Ανρί Μπεργκσόν: Τα μαθηματικά μας βοηθούν να προσλάβουμε λογικά τον κόσμο
Μια βόλτα στον Κήπο του Επίκουρου, παρέα με τον Ανατόλ Φρανς
Άννα Συνοδινού, η ηθοποιός που έσκαβε βαθιά στα κείμενα της αρχαίας τραγωδίας
Ίρβιν Γιάλομ: Τα υλικά αγαθά είναι απατηλά
Χάνα Άρεντ: Με ένα λαό που δεν πιστεύει τίποτα, μπορείς να κάνεις ό,τι θέλεις
Στέφαν Τσβάιχ, ο πιο πολυδιαβασμένος συγγραφέας του Μεσοπολέμου γράφει για τον Κόσμο του Χθες
δεν βρέθηκαν σχόλια επισκεπτών...