της Βάσως Δενδροπούλου
Ο Ζήνων καταγόταν από το Κίτιο της Κύπρου, μια πόλη ελληνική όπου πλεόναζε το φοινικικό στοιχείο, και για αυτό τον αποκαλούσαν Φοίνικα.
Έφτασε στην Αθήνα μετά από ναυάγιο κατά μία εκδοχή, ή απλώς επισκέφθηκε την Αθήνα για να γνωρίσει δια ζώσης τους φιλοσόφους.
Μετέφερε πορφύρα από τη Φοινίκη και το πλοίο εξώκειλε κοντά στον Πειραιά.
Ο ίδιος δεν ήθελε να συνεχίσει το επάγγελμα του πατέρα του (έμπορος), ο οποίος όμως του έφερνε συχνά από τα ταξίδια του στην Αθήνα βιβλία φιλοσοφίας.
Εκεί γνώρισε τον φιλόσοφο Κράτη τον κυνικό.
Συνήθιζε να λέει «Έκανα ένα απαίσιο θαλάσσιο ταξίδι και ένα θαυμάσιο ναυάγιο».
Περιγράφεται ως αδύνατος και μελαμψός, έκλεινε τον λαιμό του προς την ίδια μεριά και είχε μια αστάθεια στο βάδισμα.
Κάποιος τον είχε ονομάσει Αιγυπτιακή κληματόβεργα εξαιτίας της εμφάνισής του. Του άρεσαν τα μικρά ψωμιά, τα σύκα, το μέλι και το κρασί, το οποίο κατανάλωνε σε ποσότητες.
Ήταν φειδωλός με τα χρήματα, απέφευγε συστηματικά τα συμπόσια, τα δείπνα και τις μεγάλες συγκεντρώσεις, ενώ η ηθική του ήταν σοβαρή και ανεπίληπτη.
Μια νύχτα που μια πανέμορφη αυλητρίδα παρουσιάστηκε γυμνή στην κρεβατοκάμαρά του, την έστειλε σε έναν μαθητή του τον Περσαίο.
Μετά τον Κράτη, παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας από τον Στίλπωνα, τον Ξενοκράτη και τον Πολέμωνα ενώ από τον Διόδωρο τον Κρόνο διδάχτηκε τη διαλεχτική.
Όταν αυτονομήθηκε, άρχισε να δίνει μαθήματα στην Ποικίλη Στοά του Πολυγνώτου, την ίδια στην οποία μερικά χρόνια πρωτύτερα οι Τριάκοντα Τύραννοι είχαν εκτελέσει χίλιους τετρακόσιους Αθηναίους.
Οι μαθητές του ονομάστηκαν αρχικά Ζηνώνιοι από τον δάσκαλό τους.
Από τη λέξη στοά οι μαθητές ονομάστηκαν «Στωικοί» ή «οι φιλόσοφοι της Στοάς».
Οι Αθηναίοι τον θαύμασαν τόσο πολύ, ώστε του χάρισαν τα κλειδιά της πόλης και τον έστεψαν με στέμμα χρυσό και του ανήγειραν μετά το θάνατο ορειχάλκινο άγαλμα.
Είχε πολλούς μαθητές. Ο κωμικός Φιλήμονας, μιλώντας για το Ζήνωνα, σχολίαζε: «Τι παράξενη φιλοσοφία είναι αυτή, όπου ένας δάσκαλος διδάσκει ότι πεινάει κι ένα σωρό μαθητές τον ακούν εκστασιασμένοι! Εγώ, ως πεινασμένος, είμαι αυτοδίδακτος.»
Κάποτε, είπε σε ένα μαθητή του που μιλούσε ακατάπαυστα: «Έχουμε δυο αφτιά και μόνο ένα στόμα, ακριβώς γιατί πρέπει περισσότερο να ακούμε και λιγότερο να μιλάμε».
Η εγκράτειά του παρέμεινε παροιμιώδης, ώστε συχνά λεγόταν η φράση: τοῦ φιλοσόφου Ζήνωνος ἐγκρατέστερος, ή πιο απλά, Ζήνωνος ἐγκρατέστερος.
Αναφέρεται ακόμη ότι παροιμιώδης ήταν και η φράση: Ζήνωνος ὑγιέστερος - γιατί ο Ζήνων, αν και έζησε πολλά χρόνια, ποτέ δεν αρρώστησε.
Ο Αθήναιος γράφει ότι ο Ζήνων είχε δική του συνταγή μαγειρέματος της φακής, ενώ ο Διογένης Λαέρτιος δίνει την πληροφορία ότι ο φιλόσοφος συνήθως προτιμούσε τροφή που δε χρειαζόταν ψήσιμο στη φωτιά. Αναφέρει ακόμη ότι ο Ζήνων αρεσκόταν να καίγεται στον ήλιο.
Τον εκτίμησε πολύ και ο μακεδόνας βασιλιάς Αντίγονος, που οσάκις ερχόταν στην Αθήνα, δεν παρέλειπε ποτέ να παρακολουθεί τα μαθήματά του. Μεταξύ τους ανταλλάχθηκε πλούσια αλληλογραφία.
Ο βασιλιάς τον προσκαλούσε στην αυλή και ο φιλόσοφος αρνιόταν με τη δικαιολογία πως ήταν πολύ γέρος.
Οι πηγές που έχουμε για τον Ζήνωνα είναι δευτερογενείς, ωστόσο ο Μάρκος Αυρήλιος, ο ρήτορας Σενέκας και ο δούλος Επίκτητος μας άφησαν το απαύγασμα της Στωϊκής φιλοσοφίας σε δικά τους βιβλία.
Πέθανε σε μεγάλη ηλικία, λέγεται μάλιστα από ασιτία την οποία είχε επιβάλει ο ίδιος στον εαυτό του, έχοντας κουραστεί από διάφορες αρρώστιες. Κηδεύτηκε στον Κεραμεικό με έξοδα της πόλης.
Θεμέλιο της στωικής φιλοσοφίας είναι η πίστη στον λόγον, με τη διττή σημασία της λογικής σκέψης και της ικανότητας του λόγου.
Η Φύση, ο Θεός και το Σύμπαν διέπονται από τις αρχές της λογικής, και εναπόκειται στον σοφό άνθρωπο να τις αποκαλύψει και να κατακτήσει την αληθινή ευδαιμονία.
Η στωική φιλοσοφία διακρίνεται σε τρεις τομείς: τη λογική, τη φυσική και την ηθική.
Η λογική περιλαμβάνει τη γραμματική, τη ρητορική, τη διαλεκτική και την επιστημολογία, δηλαδή την προσέγγιση της γνώσης και της αλήθειας μέσω της λογικής.
Ο τομέας της φυσικής αφορά κυρίως τη μελέτη της φύσης, αλλά ταυτόχρονα και τη θεολογία, αφού οι Στωικοί κατά βάθος ταυτίζουν τη Φύση με τον Θεό και αυτόν με τη σειρά του με τον Λόγο.
Η πρακτική πλευρά του Στωικισμού αφορά την ηθική, αφού για τους Στωικούς η ανθρώπινη ζωή πρέπει να ρυθμίζεται με βάση την αρετή και όχι τα συναισθήματα.
Ορισμένες απόψεις των Στωικών είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες.
Όπως η αντίληψη ότι ο άνθρωπος πρέπει να υπομένει τις άσχημες μεταστροφές της τύχης και να μη φοβάται τον θάνατο — έτσι εξηγείται ότι πολλοί Στωικοί έδωσαν, παραδειγματικά, τέλος στη ζωή τους με αυτοκτονία.
Ή ότι η λογική, και όχι το συναίσθημα ή τα πάθη, πρέπει να είναι ο οδηγός στην ανθρώπινη ζωή, και από αυτήν εκπορεύεται και η ισότητα των ανθρώπων πέρα από κοινωνικές και φυλετικές διακρίσεις.
Ο στωϊκός πιστεύει ακράδαντα στην ηθική.
Ο στωικισμός σαν πρακτική φιλοσοφία ζωής προετοίμαζε τον άνθρωπο για τα μεγάλα, και συχνά αξεπέραστα, εμπόδια που θα συναντούσε στη ζωή του όπως ο θάνατος και η απώλεια αγαπημένων.
Η ουσία του στωικισμού είναι να ζούμε το παρόν γιατί αυτό θα γίνει παρελθόν και το παρελθόν με τη σειρά του θα καθορίσει το μέλλον.
Για όλους τους φιλόσοφους, αλλά περισσότερο για τους στωϊκούς, η φιλοσοφία τους, και στάση ζωής συνάμα, έδινε συγκεκριμένες λύσεις σε συγκεκριμένα προβλήματα.
Να είσαι κύριος του εαυτού σου, ανεξάρτητα από τις εξωτερικές συνθήκες.
Ας αναρωτηθούμε πόσες φορές έχουμε κάνει (και έχουμε ζήσει νοερά) σενάρια καταστροφικά τα οποία ποτέ δεν έγιναν, πόσες φορές παρασυρθήκαμε από τα συναισθήματά μας, κυρίως οργή, και θυμό που αν τα «βλέπαμε» λογικά θα διαπιστώναμε πως οφείλονταν σε λάθος, δική μας κρίση, ή σε προσδοκίες που δεν είχαν καμία βάση.
Ένας άλλος ολοκληρωμένος τρόπος για να ζει κάποιος με όλη του την ύπαρξη.
*****
ΠΗΓΕΣ: Αμαλία Μεγαπάνου «Πρόσωπα και Άλλα Κύρια Ονόματα», Λουτσιάνο ντε Κρεσσέντσο «Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας», greek-language.gr
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ
Ποιες συμβουλές έδινε ο Νίκος Γκάτσος στον Μάνο Χατζηδάκι
Οι τέσσερις κύριοι κανόνες της μεθόδου του Καρτέσιου
Η ξύλινη σκάλα και το Πάσχα των Ελλήνων του Γιώργου Θέμελη
Όσκαρ Ουάιλντ: Εκεί που γίνονται όλες οι αμαρτίες του κόσμου
Ανρί Μπεργκσόν: Τα μαθηματικά μας βοηθούν να προσλάβουμε λογικά τον κόσμο
Μια βόλτα στον Κήπο του Επίκουρου, παρέα με τον Ανατόλ Φρανς
Άννα Συνοδινού, η ηθοποιός που έσκαβε βαθιά στα κείμενα της αρχαίας τραγωδίας
Ίρβιν Γιάλομ: Τα υλικά αγαθά είναι απατηλά
Χάνα Άρεντ: Με ένα λαό που δεν πιστεύει τίποτα, μπορείς να κάνεις ό,τι θέλεις
Στέφαν Τσβάιχ, ο πιο πολυδιαβασμένος συγγραφέας του Μεσοπολέμου γράφει για τον Κόσμο του Χθες
δεν βρέθηκαν σχόλια επισκεπτών...