Ο Ναπολέων Λαπαθιώτης ένας από τους «καταραμένους» και «ιδανικούς αυτόχειρες» της λογοτεχνίας μας.
Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους ποιητές της νεοσυμβολιστικής και νεορομαντικής σχολής.
Στα πρώτα του ποιήματα είναι επηρεασμένος από τον αισθητισμό και τον αισθησιασμό που κυριαρχεί στις αρχές του 20ού αιώνα, και τους Ουώλτερ Χορέισο Πέιτερ και Όσκαρ Ουάιλντ, ενώ στα τελευταία του καταλήγει σε «τόνους απελπισμένους και μελαγχολικούς, όπου κυριαρχεί το αίσθημα του χαμένου ιδανικού και της νοσταλγίας».
Οι στίχοι του τις περισσότερες φορές είναι ιδιαίτερα τολμηροί και με έντονα μελαγχολικό τόνο.
Ο Λαπαθιώτης ασχολήθηκε επίσης με το λογοτεχνικό δοκίμιο, τη μετάφραση, τη μουσική σύνθεση, ενώ, τέλος, έγραψε και θεατρικά έργα. Ποιήματά του έχουν μελοποιήσει πολλοί Έλληνες συνθέτες.
Γεννήθηκε στην Αθήνα, τη νύχτα προς τα ξημερώματα της 31ης Οκτωβρίου 1888 σε ένα σπίτι της πλατείας Αγίων Θεοδώρων.
Ο πατέρας του, Λεωνίδας Λαπαθιώτης (1854-1942), με καταγωγή από την Κύπρο, ήταν μαθηματικός και ανώτατος στρατιωτικός, που διετέλεσε βουλευτής το 1903-1905 και έγινε υπουργός στρατιωτικών το 1909.
Η μητέρα του, Βασιλική Παπαδοπούλου, ήταν ανιψιά του Χαρίλαου Τρικούπη.
Άρχισε να γράφει ποιήματα από παιδί.
Ένα πρωτόλειο έμμετρο δράμα του εκδόθηκε με φροντίδα του πατέρα του. Στα γράμματα εμφανίστηκε επίσημα το 1905, στο περιοδικό Νουμάς. Το 1907 μαζί με άλλους εννιά νεαρούς λογοτέχνες ίδρυσαν το περιοδικό Ηγησώ.
Στην αρχή ο Λαπαθιώτης ήταν υποστηρικτής του Ελευθέριου Βενιζέλου. Μάλιστα, είχε συμμετάσχει στο κίνημα της εθνικής άμυνας, όπως και ο πατέρας του. Από την δεκαετία του 1920 και μετά ήρθε σε επαφή με το κομμουνιστικό κίνημα και στη συνέχεια ενστερνίστηκε τον κομμουνισμό.
Το 1932 και μετά αρθρογραφούσε στο αριστερό περιοδικό Πρωτοπόροι το πεζό τραγούδι «Τραγούδι για το ξύπνημα του προλεταριάτου». Το 1943 συνδέθηκε στενά με τους αντάρτες του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού, σύμφωνα με καταθέσεις του Τάσου Βουρνά.
Έζησε για περισσότερα από 40 χρόνια στο διώροφο νεοκλασικό της οικογένειάς του κάτω από τον λόφο του Στρέφη, στην Αθήνα. Εκεί έγραψε το μεγαλύτερο μέρος του ποιητικού έργου του αλλά και εκεί αυτοκτόνησε τη νύχτα της 7ης προς 8η Ιανουαρίου 1944, φτωχός και καταπονημένος από τα ναρκωτικά. Η κηδεία του έγινε με έρανο των φίλων του.
Εκτός από ποιήματα, έγραψε επίσης πάνω από 100 πεζογραφήματα, πολλές δεκάδες διηγήματα, καθώς και επιφυλλίδες και κριτικά και αισθητικά κείμενα. Το έργο του βρίσκεται διασκορπισμένο σε περιοδικά και εφημερίδες. Η μοναδική του ποιητική συλλογή δημοσιεύτηκε το 1939, ενώ μετά τον θάνατό του, ο Άρης Δικταίος εξέδωσε, το 1964, τα ποιήματά του.
Αυτοκτόνησε στο σπίτι του με το πιστόλι του πατέρα του, στρατιωτικού, ο οποίος πέθανε στις αρχές της γερμανικής Κατοχής, περίπου τέσσερα χρόνια ύστερα από τη μητέρα του ποιητή, αφήνοντάς τον ορφανό, ηθικά και οικονομικά απροστάτευτο.
************************
Τα μαραμένα μάτια
(Διήγημα)
Ό,τι είχε γυρίσει ο Λόχος από το γυμνάσιο…
Mέσ’ στο μουντό και βαρύ σπίτι, που προσωρινά ήταν κανωμένο στρατώνας, καθώς έπεφταν τα ήμερα σκοτάδια του χινοπωριάτικου εκείνου δειλινού, ανακατωμένα σουρσίματα ποδιών, φτυσιές, φαντάροι, όπλα και βλαστήμια, «το σταυρό σου», και πού και πού, μιαν αυστηρή τραχιά φωνή του επιλοχία, ένα «Σιωπή!» που να μη δέχεται αντιρρήσεις ή ένα «Σκασμός!» σαν είδος μουγκρητού.
Απ’ το πρωί, πηχτά σύγνεφα σκόνης, είχαν σκωθεί μπροστά από το Πολύγωνο, χορεύοντας τρελούς χορούς. Τα βλέπαμε να σεργιανούν, πελώρια και μουγγά, να κατεβαίνουν πέρα, απ’ τα Mεσόγεια, κύριος οίδε από ποιους κάμπους αττικούς, και να κρύβουν το νωθρό το ηλιοβασίλεμα με τις κιτρινάδες τους…
Τα μάτια στραβωνόντουσαν, τα δόντια τώρα τρίζαν όλο χώματα.
Ήμαστε κλεισμένοι μέσ’ στο λόχο –θαρρώ επιφυλακή– και πηγαινοερχόμαστε, βαριεστισμένοι κι άλαλοι, από θάλαμο σε θάλαμο, ένα κοπάδι τραγικό φυλακισμένοι, χωρίς αιτία και χωρίς οργή, βαρύθυμοι μαζί και υποταγμένοι.
O λοχαγός, σκυμμένος σ’ ένα σωρό αναφορές, υπόγραφε και κείνος σιωπηλά, στο σκοτεινό γραφείο του σιτιστή, ακουμπισμένος στο πεζούλι του παραθυριού· καμιά φορά, έριχνε ένα παρατεταμένο βλέμμα, κι επισκοπούσεν έξω, αφηρημένα, τη θαμπήν εκείνη ανεμοζάλη.
Οι φαντάροι, μέσα στους θαλάμους, μασούσανε μια φέτα κουραμάνα, κουβαριασμένοι απάνω στις κουβέρτες, είτε όρθιοι στις γωνιές, σα συνωμότες, είτε πεσμένοι ανάσκελα, σαν αποβλακωμένοι.
Έκοβα βόλτες μέσα στο διάδρομο, κι άκουγα και γω, θανατερά, το γοερό το ούρλιαγμα του ανέμου, κουκουλωμένος μέσα στη μαντύα μου.
Ένας μικρούλης δεκανέας ήρθε σιμά μου, ψόφιος για κουβέντα· είχε κι αυτός κάτι βαρύ μέσ’ στην ψυχή του, τα μάτια του ήταν ικετευτικά.
Λοιπόν, συνάδελφε, θα τελειώσουν πια τα βάσανά μας; θα ιδούμε θεού πρόσωπο και μεις;…
Ήταν ένα κοντό, μελαγχρινό παιδί, μ’ ένα σημάδι στο δεξί το μάγουλο· ήταν κληρωτός απ’ τη Σμύρνη· όταν χαμογελούσε, φέγγανε τα δόντια του, άσπρα και πλατιά, σαν κομπολόι από μαργαριτάρια· είχε δεμένο το ’να χέρι, μ’ ένα στριμμένο κόκκινο μαντήλι.
Αλλάξαμε δυο-τρεις κουβέντες, κι ύστερα τον άφησα, και πήγα κι έκατσα και γω σιμά στην πόρτα, και κοίταζα και γω στα σκοτεινά.
Και τότε –τα είδα.
ΤΑ ΕΙΔΑ!
Ω ναι, ναι! δυο βήματα από μένα, ξαφνικά, εκεί, ανάμεσ’ απ’ τον τρίτο θάλαμο, και το μεσαίο, τον κεντρικό διάδρομο, γυρισμένα ακίνητα στη σκάλα.
Τα μαραμένα μάτια…
Κοιτάζανε μακριά κι αφηρημένα, ολάνοιχτα ανοιγμένα σα νεκρά, σαν όταν ένα λαμπερό αντικείμενο μας τα καρφώνει κάποτε πελώρια, σε μιαν υπνωτικιάν ακινησία…
Κοίταζαν τάχα τα μεγάλα σύννεφα ή μην ένα σπιτάκι αγαπημένο, σε κάποιο χωριουδάκι μακρινό, ή μην ένα χεράκι που κεντούσε, καν ύφαινε, σε κάποιον αργαλειό;
Τώρα βαριές οι σκιές οι βραδινές, σαν πηχτά κομμάτια μελανά, πλακώναν πέρα ώς πέρα τη στρατώνα. Ανάψανε μια λάμπα στο γραφείο, κι αρχίσαν το ψιλό κουβεντολόι. O δεκανέας της εβδομάδας, ζωσμένος τις μπαλάσκες, υποστήριζε, πως αν η Αγγλία, μαζί με τη Γαλλία… (και κείνα ήταν λυπημένα, λυπημένα, μήτε ακούγαν τίποτε απ’ αυτά, μόνο ήταν λυπημένα, λυπημένα…).
Tότε ο λοχαγός του αντέτεινε, και του ’λεγε πως δεν υπήρχε λόγος να υποστηρίζει τώρα τέτοιαν άποψη, αν όμως εξετάσουμε στο βάθος, τα εθνικά συμφέροντα απαιτούσαν… O δεκανέας όμως πάλι επέμεινε, και του ’φερνε κάποια άλλα επιχειρήματα, κι ο λοχαγός βρισκόταν μπερδεμένος· για να μην υποχωρήσει μολαταύτα, ξερομασούσε πάλι, αυστηρά, το μοναδικό του επιχείρημα, πως η Bουλγαρία και τα λοιπά. Σ’ αυτό το τελευταίο συμφωνούσε κι ο επιλοχίας, κουνώντας το κεφάλι του με τρόπο σοβαρό, και παίζοντας τα δάχτυλα απάνω στο τραπέζι…
(…και κείνα είναι λυπημένα, λυπημένα, και κοίταζαν μακριά, αποκανωμένα, κοίταζαν πάντα παραπονεμένα, σα να τους είχε λείψει η ζωή, σα να ήταν η ζωή τους πεθαμένη, σα να ’ταν μέσα τους ένα άσπρο κοιμητήριο, σα να ήταν η ψυχή του φθινοπώρου, η θλιβερή ψυχή του φθινοπώρου…
Κι έλεγαν:
«Είμαστε μεις τα Μαραμένα Μάτια, είμαστε μεις τα μάτια της Οδύνης, κι είμαστε λυπημένα, λυπημένα. Εμείς δεν ξέρουμε από τέτοια πράματα… Θυμόμαστε μονάχα μια μανούλα, ένα έρημο σπιτάκι αγαπημένο, μιαν αδελφούλα που είναι στη γωνιά, και τον καλό το γέρο μας πατέρα… Κι είμαστε σαν παιδάκια λυπημένα, παιδάκια αδικοτιμωρημένα…
Κι είμαστε φοβισμένα, φοβισμένα…»
Αυτά λέγανε τα Μαραμένα Μάτια –τα μάτια του μικρού του σαλπιχτή, του μελαψού και μελαγχολικού, του μελαγχολικού παλληκαριού, που ήταν ακουμπισμένο και κοιτούσε…)
Ξαφνικά σημαίνει προσκλητήριο.
Ακούγεται η φωνή του επιλοχία, βραχνή, βαριά, πνιγμένη, ζοφερή:
— Άνδρεεες! Κλίνατ’ επί δεεε-ξιά! Eμπρόοος! Αρς!…
Δε βλέπω πια τα μάτια. Είναι σκοτάδι.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Αλεξάντερ Σολζενίτσιν, ο διανοούμενος που αποκάλυψε τις σοβιετικές θηριωδίες
Εκτόρ Μπερλιόζ, ο δημιουργός της προγραμματικής μουσικής (video)
Ευγένιος Ο' Νηλ: Η μοναξιά του ανθρώπου είναι ο φόβος του για τη ζωή
Ο Πάμπλο Πικάσο μιλά για την τέχνη, τη ζωή, τη ζωγραφική, τον Ραφαήλ...
Λέων Τολστόι: Οι άνθρωποι δεν μπορούν να δουν την τρέλα τους...
Πολ Ελυάρ: Η άσβεστη φλόγα της ελπίδας
Το Bolero του Ραβέλ έγινε 96 ετών- δείτε τη μαγευτική Πλισέτσκαγια να το χορεύει (video)
H μέθοδος Μπροντέλ: Διαβάζοντας «αλλιώς» την ιστορία
Ο Λορέντζος Μαβίλης, τα σονέτα, το σκάκι και η «Λήθη»
Στέφαν Τσβάιχ, ο πιο πολυδιαβασμένος συγγραφέας του Μεσοπολέμου, γράφει για τον Κόσμο του Χθες
Ο Ιωάννης Συκουτρής γράφει για το Νόημα της Ζωής
Ο Τάκης Παπατσώνης μπροστά σε ένα λευκό, ελληνικό ερημοκλήσι
Τα κυριότερα ρεύματα του βυζαντινού μυστικισμού
Ο Ντίνος Χριστιανόπουλος μιλά για την ημιμάθεια και την υποκρισία
δεν βρέθηκαν σχόλια επισκεπτών...