Τζον Κιν: Τι συνέβη όταν οι Χριστιανοί ανακάλυψαν τη Δημοκρατία

Δημοσιεύτηκε στις 04/12/2024 στην κατηγορία Ιδέες | δεν υπάρχουν σχόλια

Ποιους κινδύνους για τη δημοκρατία συνιστά η κατάρρευση του πολιτικού συστήματος; Aυτή η αγωνία διακατέχει όσους και όσες θεωρούν τη δημοκρατία ως μία από τις βασικές αξίες που οφείλουν να υπερασπιστούν, ακόμα και αν έχουν επιφυλάξεις ή ασκούν κριτική στη συγκεκριμένη μορφή με την οποία πραγματώθηκε η δημοκρατία στην πατρίδα μας μετά το 1974.

Θέτοντας όμως το ερώτημα θα πρέπει να έχουμε επίγνωση πως η συζήτηση για την κρίση της δημοκρατίας είχε αρχίσει πριν από την εποχή της οικονομικής κρίσης. Από μια άποψη, η συζήτηση για την κρίση της δημοκρατίας είναι μέρος της ίδιας της δημοκρατίας, ακόμα και στις καλύτερες στιγμές της.

Μια δημοκρατία που θέλει να είναι άξια του ονόματός της δεν μπορεί να εφησυχάζει, γιατί ακόμα κι αν καμιά εσωτερική ή εξωτερική ρήξη δεν την απειλεί ακόμα η εντροπία αποτελεί σταθερό κίνδυνο…

(Από τον πρόλογο του Αντώνη Λιάκου, στο βιβλίο)

*****

… Οι χριστιανοί «ανακάλυψαν» με σχετική καθυστέρηση τη δημοκρατία. Η σύζευξη χριστιανικής ηθικής και ιδεώδους της δημοκρατίας ήταν σημαντικός σταθμός σε αυτή την πορεία. Η οικοδόμηση αυτής της σχέσης δεν ήταν εύκολη υπόθεση, καθώς απαιτούσε αφενός πολιτική βούληση και αφετέρου τη χρήση φιλοσοφικών εργαλείων όπως αυτά που χειριζόταν επιδέξια ο Μαριταίν και άλλοι χριστιανοί στοχαστές. Ωστόσο, στη συνηγορία όλων αυτών υπέρ της δημοκρατίας, παρά την εκ πρώτης όψεως ευρύτητα πνεύματος που τη διακρίνει, λανθάνει μια αρνητική στάση, μια δυσανεξία απέναντι σε μουσουλμάνους, βουδιστές, ντεϊστές, άθρησκους αλλά και άλλους μη χριστιανούς.

Έχει κανείς την αίσθηση ότι ακόμα για στοχαστές όπως ο Μαριταίν, ο Χριστιανισμός έχει προνομιακή σχέση με το δημοκρατικό ιδεώδες. Πίσω από αυτή τη στάση τους βρίσκεται, μάλιστα, μια μεγαλύτερη δυσκολία: η αδυναμία να συνδεθεί η πίστη σε μία μεταφυσική Πρώτη Αρχή (η άποψη ότι οι άνθρωποι εξαρτώνται από μια λογικά προϋπάρχουσα ηθική αρχή, όπως είναι ο θεός των χριστιανών) με την κατ’ εξοχή καινοτόμα αντίληψη για τη δημοκρατία ως ιδεώδες.

Σε τι ακριβώς έγκειται η καινοτομία; με απλά λόγια, η δημοκρατία ως τρόπος ζωής είναι ιδιαίτερα καχύποπτη απέναντι σε κάθε είδους απόλυτη εξουσία που εδράζεται σε οποιαδήποτε Πρώτη Αρχή μεταφυσικού χαρακτήρα όπως και απέναντι στις αντίστοιχες μεγαλοστομίες. Οι συνέπειες αυτής της άποψης είναι σαφείς και αδιαμφισβήτητες: η δημοκρατία είναι οικουμενικό ιδεώδες επειδή προϋποθέτει πως οι άνθρωποι είναι ικανοί να ζήσουν αρμονικά επί της γης, απαλλαγμένη από κάθε είδους επιβολή που έχει τις ρίζες της και αντλεί ισχύ από αρχές όπως ο θεός, η ιστορία, η αλήθεια, ο άνθρωπος, η πρόοδος, το κόμμα, ή αγορά, ο ηγέτης, το έθνος.

Η διαμόρφωση της γλώσσας και των θεσμών της δημοκρατίας στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου, πολλά χρόνια πριν από τη γέννηση του χριστού, ήταν μια πραγματική επανάσταση, μια τομή στην ιστορία. Η δημοκρατία θεωρούσε εφικτό να αποφασίζουν οι πολίτες, και μόνο αυτή, για τον τρόπο με τον οποίο θα κυβερνώνται. Μπορεί σήμερα κάτι τέτοιο να θεωρείται περίπου αυτονόητο, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ιδέα πως οι άνθρωποι, οι κοινοί θνητοί, θα μπορούσαν να αποφασίζουν οι ίδιοι, ή μέσω εκπροσώπων τους, για το ποιοι και πώς θα τους κυβερνούν ήταν μείζονος σημασίας καινοτομία.

Εν ολίγοις, οι άνθρωποι καλούνταν να αντιληφθούν ότι δεν είναι απλώς δημιουργήματα κάποιας ανώτερης δύναμης ακόμα ότι οι θεσμοί τους και τα ήθη τους δεν ήταν δεδομένα και αμετάβλητα. Αν δεν ήθελαν να εμπιστεύονται τυφλά τις τύχες τους σε κάποιους που θεωρούνται αφελώς ανώτεροι, τότε οι άνθρωποι δεν είχαν άλλη επιλογή παρά να διαμορφώνουν και να διατηρούν ευέλικτους πολιτικούς θεσμούς, οι οποίοι να διασφαλίζουν ότι θα παραμένουν πάντα ανοιχτά και υπό συζήτηση ζητήματα όπως ποιος δικαιούται τι και υπό ποιες προϋποθέσεις.

Από τη στιγμή που η δημοκρατία αρχίζει να επηρεάζει καθοριστικά τη ζωή των ανθρώπων, τους δίνει και μια ιδέα για το πόσο ευμετάβλητη μπορεί να είναι η πραγματικότητα. Διαποτίζονται, έτσι, από την αίσθηση πως ο κόσμος μπορεί να είναι διαφορετικός από ό,τι γνωρίζουν, πώς τα πράγματα και οι καταστάσεις μπορεί να μεταβάλλονται, πώς η ζωή τους μπορεί να αλλάξει μέσω της ατομικής και συλλογικής δράσης. Ο νοτιοαφρικανός συγγραφέας Ντζαμπούλο Ντεμπέλε (γεν.1948), μου έλεγε σχετικά: «η δημοκρατία κάνει δυσδιάκριτα τα όρια μεταξύ βεβαιότητας και αβεβαιότητας. Συνηθίζει τους ανθρώπους να έχουν άλλη άποψη το πρωί και άλλοι το απόγευμα, να οργίζονται και να ξεχνάνε την οργή τους, να βλέπουν με διαφορετικό μάτι τα πράγματα το επόμενο πρωί. Η δημοκρατία ευνοεί την αίσθηση ότι όλα είναι πιθανά. Οι ορίζοντες των ανθρώπων για το τι μπορεί να σκεφθεί ή να επιχειρήσει κανείς διευρύνονται. Αυτός είναι και ο λόγος που η δημοκρατία είναι συναρπαστική, γεμάτη δυσκολίες, αντιθέσεις, άσχημες και όμορφες στιγμές».

Στην ερώτηση μου ποιο είναι το κατεξοχήν θετικό στοιχείο της δημοκρατίας, απαντούσε: «η δημοκρατία δεν είναι καλή αυτή καθεαυτή. Είναι το πολίτευμα που κάνει εφικτά τα καλά πράγματα. Η δημοκρατία είναι για τους πολίτες ό,τι πιο κοντινό στην εμπειρία της πίστης. Είναι η αίσθηση ότι, παρά τα όποια εμπόδια, μπορούν να τα καταφέρουν να συνεχίσουν να αναζητούν λύσεις στα προβλήματά τους, έχοντας επίγνωση ότι, έστω και αν δεν ξέρουν ακριβώς πού πηγαίνουν, τα πράγματα θα γίνουν χειρότερα αν εγκαταλείψουν την προσπάθεια»...

Τζον Κιν (John Keane), «Γιατί Δημοκρατία;» εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 2012

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

Ο Πάμπλο Πικάσο μιλά για την τέχνη, τη ζωή, τη ζωγραφική, τον Ραφαήλ...

Πώς το χρήμα νίκησε το σκάκι: Η περίπτωση του Χοσέ Ραούλ Καπαμπλάνκα

Η Νέκυια του Άλμπρεχτ Ντίτεριχ στο πατάρι του Gutenberg

Λέων Τολστόι: Οι άνθρωποι δεν μπορούν να δουν την τρέλα τους...

Πολ Ελυάρ: Η άσβεστη φλόγα της ελπίδας

Το Bolero του Ραβέλ έγινε 96 ετών- δείτε τη μαγευτική Πλισέτσκαγια να το χορεύει (video)

Πώς ξύπνησε μέσα στην ψυχή του Οσυσσέα Ελύτη το Άξιον Εστί

Έρνεστ Χέμινγουεϊ: Το πιο πολύτιμο δώρο που μπορείτε να κάνετε είναι...

Λοτρεαμόν, ένας από τους σπουδαιότερους προδρόμους του συμβολισμού

Η Χάνα Άρεντ γράφει πριν από 60 χρόνια για την κρίση της κουλτούρας